Sterk nærvera Davíðs Oddssonar

Um fátt hefur verið meira rætt í dag en gott viðtal við Davíð Oddsson, seðlabankastjóra og fyrrum forsætisráðherra, í Sunnudagskastljósi Evu Maríu Jónsdóttur hjá RÚV í gærkvöldi. Mér fannst notalegt að sjá Davíð aftur í hlutverki viðmælanda í dægurmálaþætti. Ég verð fúslega að viðurkenna að ég hef saknað Davíðs úr umræðunni. Það var verulegur sjónarsviptir af Davíð úr stjórnmálunum og hefur verið tómarúm í pólitísku umræðunni alla tíð frá því að hann tilkynnti um ákvörðun sína um að hætta á sögulegum blaðamannafundi í Valhöll fyrir ári, 7. september 2005. Hann var aðalleikari í stjórnmálum hérlendis í aldarfjórðung. Það er ekki laust við að Davíðs sé sárt saknað, ekki bara af stjórnarsinnum heldur og ekki síður stjórnarandstæðingum.

Það var áhugavert að sjá viðtal Evu Maríu við Davíð. Mér líst reyndar vel á Sunnudagskastljósið hennar. Það á greinilega að vera notalegt og gott sunnudagskvöld með einum viðmælanda, innihaldsríkt og gott viðtal. Eva María er lagin að stýra góðum viðtölum, enda bæði mannlegur og beittur spyrill, skemmtileg blanda í raun. Það er gleðiefni að Eva María sé komin aftur með spjallþátt á prime time sjónvarpstíma. Hún á hvergi annarsstaðar heima en með alvöru þátt á alvöru tíma. Viðtalið við Davíð Oddsson var já áhugavert. Hann hefur alltaf talað í fyrirsögnum, á auðvelt með að láta skoðanir sínar í ljósi með áberandi hætti og var umdeildur stjórnmálamaður allan sinn litríka feril. Það eru of fáar svona afgerandi týpur í stjórnmálum í dag að mínu mati, það eru of margir litlausir karakterar á þingi - þetta segi ég sem stjórnmálaáhugamaður.

Það var aldrei leiðinlegt að spá í stjórnmálunum meðan að Davíð Oddsson var áberandi á þeim vettvangi. Það er reyndar áhyggjuefni að mikið af yngra fólki í stjórnmálum velur sér annan starfsvettvang vegna þess að það er meiri snerpa og kraftur í atvinnulífinu, kannski líka meiri tækifæri og það er betur borgað. Mér finnst stjórnmálin hafa verið litlaus eftir að Davíð fór og fagnaði því að sjá hann aftur, hann er í essinu sínu þegar að hann talar um þjóðmál, þetta skipti var engin undantekning á því. Davíð hefur þá náðargáfu að hafa mikla nærveru, sem slíkur getur hann fangað athygli fólks víða að sama hvað hann er að tala um. Þar ræður miklu sterkur húmor hans og frásagnargáfa. Honum hefur enda meira að segja tekist að gera tal um stýrivaxti og verðbólgu áhugaverða í augum MeðalJóns eins og mín.

Mér finnst aðallega skemmtilegt að sjá hversu rosalega sterk viðbrögð pólitískra andstæðinga sinna gegnum tíðina Davíð Oddsson getur vakið, þó að hann gegni engum trúnaðarstörfum í íslenskum stjórnmálum nú. Það er enginn sem hefur eins sterka nærveru og getur stuðað jafnmarga og hann. Þetta er alveg einstaklega skemmtilegt að sjá. Davíð Oddsson var engum líkur að ná að vekja umræðu í samfélaginu og var lykilmaður í pólitíkinni hérna svo lengi að fáir ná hans töktum. Gaman af þessu, segi ég bara. Ég sé að margir vinstrimenn eru stuðandi argir eftir viðtalið og reyna að ná sér niður með því að tala um Davíð og segja hann kominn aftur í stjórnmálin. Sérstaklega athyglisvert fannst mér að sjá Ingibjörgu Sólrúnu talandi í þessa átt, en hún hefur verið eins og vængbrotinn fugl eftir að Davíð hætti.

Það hefur alltaf verið erfitt fyrir vinstrimenn að sætta sig við að Davíð Oddsson hefur málfrelsi eins og ég og þú - svo og allir aðrir í þessu landi. Þegar hann var í stjórnmálum gat hann stuðað andstæðinga sína svo mjög að þeir alveg umpóluðust og urðu rauðir af illsku. Þetta er náðargáfa og Davíð hefur hana enn ef marka má viðbrögðin við spjallinu. Hann var þarna enn og aftur í essinu sínu. Væntanlega hefði hann gengið lengra ef hann væri enn stjórnmálamaður. En ég verð alveg að viðurkenna að mér finnst ekkert óeðlilegt að hann hafi skoðanir, það var verið að sumu leyti að ræða mál úr valdatíð hans og stöðu þeirra núna og farið yfir ýmis atriði að auki. En það hefur reyndar alltaf verið með Davíð að hann er umdeildur. Það mun verða svo lengi sem hann lifir, sama þó hann væri í öðru starfi eða sestur í helgan stein.

Það var snjallt hjá Evu Maríu og Þórhalli Gunnarssyni, ritstjóra Kastljóss, að opna Sunnudagskastljós vetrarins með því að fá Davíð til viðtals. Það er eðlilegt að Kastljós velji sér viðmælendur sem tryggt er að fólk vilji horfa og hlusta á. Það er alveg greinilegt að þeim tókst það með vali á Davíð sem fyrsta gestinum í Sunnudagskastljós Evu Maríu, enda vart um annað rætt í dag en þetta viðtal í gærkvöldi. Það er svo sannarlega mál málanna og enn og aftur minnir Davíð Oddsson á sig og hversu auðveldlega hann getur snúið stjórnarandstöðunni um fingur sér og spunnið fyrir hana umræðuvefinn.

Það er enda enginn vafi á því að seðlabankastjórinn Davíð Oddsson stuðar enn pólitíska andstæðinga sína í gegnum tíðina þó að hann hafi skipt um vettvang og yfirgefið stjórnmálin. Hann hefur alltaf verið þekktur fyrir að kalla fram sterk viðbrögð en ávallt athygli þeirra sem fylgjast með þjóðmálum. Svo er enn, það er svo sannarlega vel.

Haustar að hjá Blair í Downingstræti 10

Það er ekki hægt að segja annað en að breski Verkamannaflokkinn minni stjórnmálaskýrendur þessar vikurnar hreinlega á hinn blóðugasta vígvöll. Armar flokksins takast á orðið fyrir opnum tjöldum og án nokkurs hiks um pólitíska framtíð Tony Blair, forsætisráðherra Bretlands, sem leitt hefur flokkinn nú í rúm tólf ár. Í maí í vor voru níu ár liðin frá sögulegum kosningasigri flokksins. Þá varð Tony Blair húsbóndi í Downingstræti 10 eftir að hafa leitt flokk sinn til valda eftir 18 ára stjórnarandstöðu. Er Blair kom í Downingstræti 10 sem forsætisráðherra að loknum fundi með drottningu var hann hylltur af mannfjölda sem þar var saman kominn. Blair þótti þá táknmynd heiðarleika og nýs upphafs í breskum stjórnmálum. Hann naut mikils fylgis lengi vel og þótti hafa níu líf sem slíkur á valdaferlinum. Nú er öldin önnur.

Ef marka má fréttir í dag eru andstæðingar forsætisráðherrans innan þingflokks Verkamannaflokksins orðnir óþreyjufullir. Þess hafa sést skýr merki að forsætisráðherrann ætlar sér ekki að fara frá strax, þrátt fyrir vilja margra í gagnstæða átt. Í vor lýsti forsætisráðherrann því yfir í fyrsta skipti að hann hefði ekki hug á að sitja út allt kjörtímabil sitt, en áður hafði hann margoft lýst yfir að þetta yrði hans síðasta kjörtímabil í stjórnmálum. Hefur verið tekist á um það seinustu mánuði hvenær að Blair muni hætta og þrýst á tímasetningu frá honum. Nú talar Blair með þeim hætti að hann verði við völd fram á næsta ár og hafi alls ekki í hyggju að hætta fyrir maímánuð 2007, þegar að áratugur er liðinn frá valdatöku flokksins. Það er augljóst að hart er sótt að Blair og harkan er meiri en nokkru sinni áður.

Tony Blair er orðinn óvinsæll og markvisst hefur hallað undan fæti hjá honum frá þingkosningunum í Bretlandi í fyrravor, er hann tryggði flokknum völdin þriðja kjörtímabilið í röð. Hann hefur enda verið í miklum átökum við andstæðinga sína innan flokksins sem hafa sterkari stöðu nú en áður. Flestum má ljóst vera að breskir kjósendur hafa fengið nóg af Blair og telja hann orðið gerspilltan sem ómast í skoðanakönnunum. Skv. þeirri nýjustu telja yfir 70% landsmanna stjórn Blairs jafnspillta og ríkisstjórn John Major á tíunda áratugnum, þar sem hvert hneykslismálið reið yfir. Blair hefur virkað þreytulegur og úr tengslum við kjarnann, bæði í flokknum og hinn almenna kjósanda. Í nóvember 2005 beið hann þó sinn táknrænasta ósigur á ferlinum - þá tapaði hann í fyrsta skipti í atkvæðagreiðslu í breska þinginu.

Innan flokksins hefur lengi staðið einvígi milli hægri- og vinstriaflanna. Þessar átakalínur eru ekki nýjar. Tony Blair hefur alla tíð barist við vinstrihlutann í flokknum. Sá armur hefur aftur á móti eflst til mikilla muna eftir að halla tók undan fæti hjá forsætisráðherranum í kjölfar Íraksstríðsins og ýmissa undangenginna hneykslismála á þessu ári. Þessi armur sækir nú fast að honum og krefst þess að hann víki, helst sem fyrst. Blair gefur ekki eftir og segist ekki ætla að nefna tímaplan breytinga á forystu flokksins. Munu raddir þess efnis að hann verði að taka af skarið aukast til muna nú og nú þegar hafa allt að 80 þingmenn (óánægjuarmurinn) ljáð máls á að senda opið formlegt bréf til Blair með þessari ósk.

Spurningin sem nú blasir við flestum stjórnmálaspekúlöntum í Bretlandi er tvíþætt - í fyrra lagi hversu lengi mun hann vera við völd og mun hann geta komið málum sínum í gegn? Forsætisráðherrann varð fyrir miklu áfalli í vor, sennilega því mesta á 25 ára stjórnmálaferli sínum, þegar að flokkurinn beið afhroð í byggðakosningum og missti rúmlega 300 sveitarstjórnarfulltrúa sína. Hann svaraði tapinu með umfangsmikilli uppstokkun á stjórn sinni og setti hann t.d. Jack Straw og Charles Clarke út og gerði Margaret Beckett að utanríkisráðherra, fyrst kvenna, og John Reid að innanríkisráðherra. Í fyrra náði flokkurinn varnarsigri í þingkosningum. Það tókst þá með því að senda Gordon Brown með forsætisráðherranum á kosningafundi og sýna þá saman. Með því var skýrt auglýst að Blair var ekki lengur segull flokksins.

Það er öllum ljóst að óánægjan með forsætisráðherrann innan flokks og utan er opinber og dylst ekki lengur, þó lengi hafi henni verið haldið niðri. Það gat ekki gengið eftir seinustu þingkosningar er þingmeirihluti flokksins rýrnaði það mikið að óánægjuarmurinn var kominn í oddastöðu. Athygli hefur vakið að Gordon Brown, fjármálaráðherra, og sá sem helst er talinn líklegur næsti leiðtogi breska Verkamannaflokksins hvetur til stillingar og rólegri samskipta milli fylkinganna um stöðu mála. Hann vill reyna að lægja öldur. Það er auðvitað athyglisvert að Brown vilji leyfa Blair að yfirgefa bresk stjórnmál með þeim hætti sem hæfir honum eftir langan valdaferil.

Það kemur mér ekki á óvart að Gordon Brown kippist við eins og staðan er orðin og vilji reyna að finna lausn sem hentar báðum aðilum. Ég tel að Gordon Brown vilji ekki verða Michael Heseltine Verkamannaflokksins (Michael Heseltine skoraði Margaret Thatcher á hólm í leiðtogakjöri íhaldsmanna 1990). Gordon Brown skynjar að það verði ekki flokknum né honum til heilla að taka flokkinn yfir með þeim hætti sem sumir fylgismanna hans vilja. En kannski kemur að því að hjá því verði ekki komist.

Öllum er ljóst að það styttist óðum í að Blair verði að láta af embætti. Hvort að það gerist með innri uppreisn, eins og var í tilfelli Margaret Thatcher árið 1990, eða með því að hann víki sjálfviljugur er stóra spurningin. Framundan eru spennandi tímar, sem fyrr, í breskum stjórnmálum.