Ronald Reagan 100 ára

Í dag er öld liðin frá fæðingu Ronalds Reagan, 40. forseta Bandaríkjanna. Á langri ævi sinni auðnaðist honum að verða táknmynd Bandaríkjamannsins sem kom sjálfum sér á framfæri á hinn týpíska bandaríska hátt: varð ríkur, kvikmyndastjarna og að lokum valdamesti maður heims á vettvangi stjórnmála. Á þessum degi er vel við hæfi að rifja upp ævi og stjórnmálaferil eins af litríkustu stjórnmálamönnum 20. aldarinnar.

Ronald Wilson Reagan fæddist í smábænum Tampico í Illinois-fylki í Bandaríkjunum, 6. febrúar 1911. Reagan ólst upp á millistéttarheimili, næstelstur af börnum hjónanna John Edward Reagan og Nelle Wilson Reagan. Faðir hans starfaði sem skókaupmaður. Árið 1920 eftir flutninga víða um Illinois, settist fjölskyldan að í bænum Dixon. Hann hóf nám í skólanum í Dixon og lauk þar grunnskólaprófi.

Árið 1926 vann hann við sumarstörf sem strandvörður við Rock River, skammt frá Dixon, á þeim sjö árum sem hann vann þar á sumrum bjargaði hann 77 manns frá drukknun. Árið 1928 hóf hann nám í Eureka háskólanum í Illinois og kláraði þar viðskiptanám árið 1932. Ungur hlotnaðist Reagan sú gæfa að vera prýðisgóður sögumaður og leikari, þótti hann kom vel fyrir sig orði. Hann byrjaði í upphafi fjórða áratugarins að vinna sem íþróttafréttamaður í Illinois og varð t.d. kynnir á leikjum Chicago Cubs. Hlotnaðist honum fyrst frægð á þeim árum og gekk þá almennt undir nafninu Dutch.
 

Árið 1936 hélt hinn ungi Reagan til Los Angeles í Kaliforníu, staðráðinn í að ná að koma sér á framfæri sem leikari. Hann náði í samning hjá Warner Bros. kvikmyndafyrirtækinu í kjölfarið og fluttist alfarinn til Kaliforníu. Á leikferli sínum sem spannaði tæpa þrjá áratugi, lék hann aðallega í b-myndum og fékk ennfremur aukahlutverk í betri myndum. Hann hafði þægilega sviðsframkomu og þótti glæsilegur leikari og öðlaðist heimsfrægð fyrir leikframmistöðu sína í nokkrum þeirra. Lék hann alls í 50 kvikmyndum á ferli sínum, misjöfnum að gæðum, sagði hann síðar að hann hefði verið Errol Flynn B-myndanna.

Ein þekktasta kvikmynd Reagans var Knute Rockne All American, þar sem hann lék hlutverk George “The Gipper” Gipp. Upp frá því hlaut hann gælunafnið Gipper, sem honum féll alla tíð vel við. Að auki er hans helst minnst fyrir leik sinn í Love is on the Air, Bedtime for Bonzo, This is the Army, Kings Row og Hellcats of the Navy. Árið 1940 giftist hann óskarsverðlaunaleikkonunni Jane Wyman. Þau áttu saman tvö börn, Michael (sem var ættleiddur) og Maureen (hún lést í ágúst 2001 úr krabbameini). Jane og Ronald skildu árið 1948.

Reagan var kjörinn forseti leikarasamtakanna Screen Actors Guild of America (SAG) árið 1947 og var hann framarlega í flokki forystumanna leikara á þeim tíma sem ráðist var að þeim leikurum sem sakaðir voru um að vera á mála hjá Kommúnistaflokknum, og í gangi voru yfirheyrslur í þinginu vegna þeirra ásakana. Var Reagan virtur sem forystumaður SAG og þótti vaxa mjög af framgöngu sinni þar.

Til marks um það var hann í miklum metum alla tíð í Hollywood og frægt varð að Óskarsverðlaunahátíðinni 1981 var frestað um sólarhring, 30. mars 1981, er honum var sýnt banatilræði og var þá um tíma vart hugað líf. Eftir skilnað Ronalds og Jane hélt hann áfram leik. Í byrjun sjötta áratugarins kynntist hann leikkonunni Nancy Davis, þau gengu svo í hjónaband, þann 4. mars 1952. Var sambúð þeirra mjög farsæl og fylgdi Nancy honum í blíðu og stríðu þar til yfir lauk. Léku þau saman í einni kvikmynd, Hellcats of the Navy.

Reagan öðlaðist með forystustörfum sínum fyrir leikarasamtökin mikla frægð og varð kraftmikill forystumaður þeirra. Í byrjun sjöunda áratugarins ákvað hann að hætta kvikmyndaleik og hella sér af fullum krafti út í stjórnmál. Hann gekk árið 1962 í Repúblikanaflokkinn og vann af krafti í starfi þeirra í Kaliforníu alla tíð síðan. Hann vakti þjóðarathygli á flokksþingi Repúblikana árið 1964 þegar hann mælti fyrir kjöri Barry Goldwater í sjónvarpsútsendingu.

Þótt Goldwater hafi tapað forsetakosningunum fyrir Lyndon Baines Johnson forseta, sem takið hafði við völdum eftir morðið á John F. Kennedy í nóvember 1963, eignuðust þeir nýtt foringjaefni með því í Ronald Reagan. Hann gaf kost á sér til ríkisstjórakjörs í Kaliforníu árið 1966 fyrir Repúblikanaflokkinn. Hann náði kjöri sem 33. ríkisstjóri fylkisins og tók við embætti í ársbyrjun 1967. Sat hann á stóli ríkisstjóra í tvö kjörtímabil, til ársins 1975, en hann gaf þá ekki kost á sér til endurkjörs.

Stefndi Reagan allt frá ríkisstjórakjörinu að því að ná kjöri sem forseti Bandaríkjanna. Hann gaf kost á sér fyrsta skipti til embættisins árið 1968 en tapaði í forkosningum fyrir Richard Nixon. Hann gaf aftur kost á sér á ný í forsetakosningunum 1976 en beið þá ósigur í forkosningum innan flokksins fyrir Gerald Ford forseta. Þótti engan veginn sjálfgefið þá að Ford yrði forsetaefni flokksins, þó hann sæti á forsetastóli.

Ford hafði tekið við sem varaforseti við afsögn Spiro Agnew árið 1973 og orðið forseti við afsögn Nixons í ágúst 1974 í kjölfar Watergate-hneykslisins. Ford var því aldrei kjörinn, hvorki af flokksþingi repúblikana eða af þjóðinni til setu á varaforseta- og forsetastóli. Ford náði engu að síður kjöri eftir harða rimmu við Reagan - sigurinn var þó naumur og náði Ford aldrei sterkri foringjastöðu. Hann tapaði fyrir Jimmy Carter í forsetakosningunum í nóvember 1976. Það opnaði leiðina fyrir Reagan að sækjast eftir embættinu árið 1980 í kosningaslag við Carter.

Kosningaslagur Reagans og Carter var harður árið 1980 og sóttu þeir harkalega að hvor öðrum. Það lá fljótt fyrir á kosninganótt í nóvember 1980 að Reagan hafði náð kjöri og gjörsigrað Carter, með mun meiri yfirburðum en hafði verið spáð. Carter fór sneyptur af velli stjórnmálanna. Reagan varð sjötugur örfáum vikum eftir að hann tók við embætti, því elstur allra þeirra sem náð hafði kjöri í embættið. Hann hafði ekki setið nema tvo mánuði í embætti er honum var sýnt banatilræði, þann 30. mars 1981.

Fyrst var talið að Reagan hefði sloppið ómeiddur úr skotárásinni en hann var fluttur á George Washington spítalann til öryggis. Kom í ljós við komuna á spítalann að ein byssukúla hafði lent nærri hjarta forsetans og þurfti hann að fara fljótt í aðgerð, til að bjarga mætti lífi hans. Meðan hann lá á skurðarborðinu, í aðgerð upp á líf og dauða, var landið í kreppu. Enginn sýnilegur leiðtogi var við stjórnvölinn. Bush, varaforseti, var staddur í Texas. Tók Alexander Haig utanríkisráðherra, sér umdeilt vald til forystu þar til Bush kom til Washington. Tókst læknum að bjarga lífi Reagans, en hann náði sér þó aldrei að fullu af sárum sínum.

Hann hafði djúpstæð áhrif bæði á heimavelli og á alþjóðavettvangi á átta ára valdaferli sínum. Vegna farsællar forystu hans leið Kalda stríðið undir lok. Tókst honum að semja við Sovétmenn um verulega fækkun langdrægra kjarnorkuvopna. Mikilvægasta skrefið í átt að afvopnun stórveldanna náðu Reagan og Gorbatsjov Sovétleiðtogi, á leiðtogafundi sínum í Reykjavík í október 1986.

Ronald Reagan var fyrsti forseti Bandaríkjanna sem beitti sér ákveðið gagn auknum ríkisútgjöldum og afskiptasemi ríkisins. Ásamt Margaret Thatcher færði hann hægrimönnum um allan heim þá trú að hægt væri að vinda ofan af gríðarlegum ríkisafskiptum. Afskipti ríkisins af viðskiptum og fleiri ráðandi þáttum samfélagsins var alla tíð sem eitur í beinum Reagans forseta. Kraftmikil trú hans á einstaklinginn og mátt einkaframtaksins var grundvallarstef í öllum orðum og gerðum hans sem stjórnmálamanns og æðsta manns heims í 8 ára valdatíð sinni.

Reagan lét af embætti 20. janúar 1989. Þá flutti hann til Los Angeles og helgaði sig fyrirlestrum og talaði á ráðstefnum og í háskólum víðsvegar um heiminn. Hóf hann þá að sinna loks þeim áhugamálum sem hann hafði alla tíð viljað sinna en ekki haft tíma til vegna starfa sinna fyrir leikarasamtökin og á vettvangi stjórnmála. Í nóvember 1994 tilkynnti Reagan í yfirlýsingu að hann þjáðist af hrörnunarsjúkdómnum Alzheimer, sem leggst á heilafrumur og veldur minnisleysi.

Þar sagði orðrétt: In closing let me thank you, the American people, for giving me the great honor of allowing me to serve as your President. When the Lord calls me home, whenever that may be, I will leave with the greatest love for this country of ours and eternal optimism for its future. I now begin the journey that will lead me into the sunset of my life. I know that for America there will always be a bright new dawn ahead.”

Reagan hvarf í þoku Alzheimer-sjúkdómsins en naut umönnunar eiginkonu sinnar og nánustu fjölskyldu, þar til yfir lauk, laugardaginn 5. júní 2004. Við andlát Reagans forseta fyrir tæpum sjö árum kom í ljós hversu áhrifamikill og virtur forystumaður hann var. Samdóma álit flestra er enda að Reagan hafi verið einn af merkustu forsetum Bandaríkjanna. 

Kom vel fram við kveðjuathafnir í Kaliforníu og í Washington, þar sem útför hans fór fram, hversu gríðarlega sterka stöðu hann hafði sem forystumaður landsins og hafði traust þeirra til verka sinna. Þeim sem vilja kynna sér verk hans og forystu fyrir Bandaríkin á átta ára forsetaferli bendi ég á hina góðu bók President Reagan: The Role of a Lifetime eftir Lou Gannon.

Er það gríðarlega vönduð samantekt og sennilega ein sú besta í bókarformi um forsetaferil Reagans. Algjör skyldulesning fyrir þá sem vilja kynnast persónu og pólitískri baráttu Reagans. Barack Obama, núverandi forseti Bandaríkjanna, las bókina eins og frægt er orðið í jólaleyfi sínu í Hawaii í desember 2010.

 

Á D-daginn, 6. júní 1984 í Normandí í Frakklandi flutti Reagan forseti, sína eftirminnilegustu ræðu, að flestra mati. Þar sagði hann: “We will always remember. We will always be proud. We will always be prepared, so we may always be free.” Allan stjórnmálaferil sinn var Ronald Reagan talsmaður frelsis og umbóta. 

Ronald Reagan lék lykilhlutverk í endalokum kalda stríðsins, vann ötullega að endalokum kommúnismans í Austur-Evrópu og tryggði trausta forystu á örlagatímum. Hann setti sem forseti Bandaríkjanna mark sitt á söguna með baráttu sinni fyrir lýðræði og ekki síður með því að fylgja sannfæringu sinni í hvívetna og vera trúr lífshugsjónum sínum.

Minningin um manninn sem sigraði kommúnismann mun ávallt lifa.


Pistill byggður á greinaskrifum mínum frá í júní 2004 þegar Ronald W. Reagan lést

Athugasemdir

[Haraldur Haraldsson, 6.2.2011 kl. 17:44]

Þakka fyrir þennan flotta pistil um þennan einn besta Forseta Bandaríkjanna/Kveðja