Gordon Brown tekur við völdum í Bretlandi

Gordon Brown, leiðtogi Verkamannaflokksins, hefur tekið við embætti forsætisráðherra Bretlands á merkilegum degi í breskri stjórnmálasögu er sigursælasti leiðtogi Verkamannaflokksins í 107 ára sögu sinni, Tony Blair, yfirgefur hið pólitíska svið eftir áratug á forsætisráðherrastóli, þrettán ár sem einn sigursælasti leiðtogi jafnaðarmanna í Evrópu og 24 ár sem þingmaður á breska þinginu og heldur til verka í Mið-Austurlöndum sem sérlegur sáttasemjari.

Gordon Brown verður ellefti forsætisráðherrann í 55 ára valdatíð Elísabetar II Englandsdrottningar og er sá 52. í breskri stjórnmálasögu. Hann er ennfremur ellefti forsætisráðherrann í nafni Verkamannaflokksins. Margaret Thatcher hefur setið lengst á forsætisráðherrastóli á valdaskeiði Elísabetar II, drottningar, ellefu og hálft ár, en Blair sat á valdastóli í tæplega 10 ár og 2 mánuði. Gordon Brown hefur beðið eftir þessari stund í þau þrettán ár sem liðin eru frá andláti pólitísks læriföður hans, Skotans John Smith, sem var leiðtogi Verkamannaflokksins í tvö ár, frá 1992 til dauðadags árið 1994. Þá ákvað Brown skv. hinu fræga Granita-samkomulagi að leyfa Blair að taka við embættinu. 

Valdaskipti forsætisráðherra í Bretlandi eru samkvæmt aldagömlum hefðum, einföld en um leið mjög táknræn. Fráfarandi forsætisráðherra fer með embættisbifreið frá Downingstræti 10 á fund drottningar. Ef um er að ræða valdaskipti í kjölfar kosninga boðar drottning til fundarins til að ræða við þann sem hefur misst völdin og kallar þar eftir lausnarbeiðni, sem við blasir. Í tilfelli því sem er í dag er um að ræða innbyrðis valdaskipti í stjórnmálaflokki. Í ljósi þess óskar fráfarandi forsætisráðherra eftir fundinum, enda hefur meirihluti Verkamannaflokksins ekki fallið í hræringum forsætisráðherraskiptanna. Tony Blair fer því til drottningar á fund sem hann hefur óskað eftir.

Forsætisráðherrann er í síðasta skipti ávarpaður með embættistitlinum forsætisráðherra af hirðritara drottningar er fundur með drottningu hefst en ávarpa þarf hann sérstaklega. Á fundinum biðst forsætisráðherra lausnar. Þá spyr drottning að bragði hvern hann mæli með í embætti forsætisráðherra og þá kemur upp nafn eftirmannsins, úr sama stjórnmálaflokki, mælt af vörum forsætisráðherrans. Um leið og það hefur gerst missir fráfarandi forsætisráðherrann öll völd og embættistitilinn auðvitað með því. Venjulegast er létt spjall milli viðkomandi í smástund á eftir.

Um leið og fundinum lýkur ávarpar hirðritarinn forsætisráðherrann fráfarandi með eftirnafni við lok fundar sem markar auðvitað það að viðkomandi er orðinn venjulegur þegn með engin pólitísk völd í Downingstræti. Embættisferli viðkomandi forsætisráðherra er þar með lokið. Í kjölfarið yfirgefur fráfarandi forsætisráðherra höllina í venjulegri bifreið. Á þessu varð þó undantekning í dag þegar að bifreið embættisins keyrði Cherie og Tony Blair á lestarstöð, áleiðis til Sedgefield. Að fundi loknum í Buckingham-höll boðar hirðritarinn nýtt forsætisráðherraefni á fund með drottningu.

Fundurinn er eins og sá fyrri nema að í upphafi fundarins er viðkomandi auðvitað ávarpaður með eftirnafni sínu. Þar býður drottningin viðkomandi að mynda stjórn í sínu nafni. Drottningin, sem má ekki kjósa samkvæmt gömlum hefðum, telst óbundin pólitískt og fer með völd sem ganga ekki á pólitíska fortíð. Það er því verið að mynda stjórn í hennar nafni og hún fer því í raun með full völd um það hver verði forsætisráðherra þó að auðvitað ráði þingmeirihluti því í raun. Í lok fundar eftir að nýr forsætisráðherra hefur þegið völd sín ávarpar hirðritarinn hann í fyrsta skipti sem forsætisráðherra.

Valdaskipti af þessu tagi hafa ekki átt sér stað í Bretlandi frá árinu 1990. Þá sagði Margaret Thatcher af sér embætti forsætisráðherra eftir að hafa orðið undir í harðvítugum valdaátökum í Íhaldsflokknum. Það voru kuldaleg endalok og hún yfirgaf völdin ekki sátt við það sem gerðist. Hún náði þó sínu fram við val á eftirmanni. John Major lagði Michael Heseltine, sem hafði áður skorað Thatcher á hólm í leiðtogaeinvígi, náð að skaða hana í fyrri umferð svo þörf var á annarri og um leið pólitískt skaðlegri Thatcher sem var ekki sætt í þeirri stöðu.

Þá voru valdaskiptin eins. Thatcher mælti nafn Majors, hann kom og tók við völdum. Sama gerist nú þegar að Tony Blair mælir með eftirmanni sínum á leiðtogastóli, Gordon Brown. Eftir hina táknrænu og hefðbundnu athöfn valdaskiptanna heldur forsætisráðherrann nýji í Downingstræti 10. Þá fyrst eru valdaskiptin fullkomnuð. Það var lágstemmd athöfn þar áðan er Brown renndi í hlað. Það var mun rólegri athöfn en sigurhátíðin mikla fyrir áratug er Blair var hylltur í Downingstræti sem sigurhetjan mikla sem hafði náð að hnekkja átján ára hægristjórn.

Nú eru nýjir tímar. Það hafa orðið vaktaskipti í Downingstræti. Tony Blair er farinn af hinu pólitíska sviði og eftir þrettán ára bið eftir völdunum er tími Gordons Browns runninn upp. Hann er kominn úr skugganum og hefur nú tekið sæti á miðpunkti pólitískra átaka. Nú reynir á hann og pólitíska forystu hans. Fáir hafa fetað lengri og augljósari leið að krýningu í stjórnmálum en Gordon Brown. En nú er hið augljósa að baki og nú sést hvernig forsætisráðherra Skotinn klóki verður. 

Brown: „Ég finn fyrir þörfinni fyrir breytingar"