Hálfrar aldar valdaferli Fidel Castro lokið

Það eru stórmerkileg pólitísk tíðindi að Fidel Castro hafi ákveðið að segja af sér öllum pólitískum embættum sínum og láta Raúl bróður sínum eftir völdin, þó það þurfi ekki að koma að óvörum. Að baki er litríkur valdaferill og hann hefur setið af sér níu forseta í Bandaríkjunum, en hann hefur tekist á við þá allt frá upphafi valdaferilsins árið 1959, sem náði hámarki með Kúbudeilunni árið 1962.

Kúbudeilan er reyndar einn merkilegasti sögulegi atburður síðustu áratuga. Á þrettán sögulegum dögum í októbermánuði 1962 var heimurinn á barmi kjarnorkustyrjaldar. Bæði Bandaríkin og Sovétríkin höfðu þá vígbúist af kappi og reyndu ákaft að fylgjast með öllu því sem hinn aðilinn gerði. Njósnir urðu sífellt mikilvægari þáttur í starfsemi ríkjanna og þegar bandarískur kafbátur tók myndir af sovéskum kjarnorkueldflaugum á Kúbu ætlaði allt um koll að keyra því þeim var jú beint að Bandaríkjunum, vöggu kapitalismans í heiminum.

Kennedy Bandaríkjaforseti fékk eldskírn sína í embætti, á stuttum valdaferli, á þessum októberdögum. Hann var á báðum áttum um hvað átti að gera. Hershöfðingarnir vildu að forsetinn heimilaði að ráðist yrði tafarlaust inn í Kúbu og eyjan hertekin með valdi, en það þýddi um leið hörð viðbrögð Sovétmanna og væntanlega kjarnorkustyrjöld stórveldanna og stór hluti þjóðarinnar yrði jafnvel þurrkaður út á einu augnabliki. Þessu máli eru gerð ítarleg og góð skil í vönduðum þáttum CNN um kalda stríðið, sem gerðir voru í lok aldarinnar. Þrátt fyrir ólgu og viðskiptabann sat Castro af sér fjölmarga forseta og varð þaulsetnari en margir töldu í upphafi.

Hef misst tölu á hversu oft hefur verið reynt að drepa þennan umdeilda leiðtoga, sem hefur stuðað fólk um allan heim og líka heillað suma á alþjóðavettvangi. Castro er í senn einn umdeildasti þjóðarleiðtogi tuttugustu aldarinnar og sá litríkasti, leiftrandi persónuleiki sem stýrði veldi sínu með persónulegum styrk og krafti. Castro hefur verið leiðtogi krafts og hefur verið svolítið merkilegt að sjá þennan leiftrandi leiðtoga á sjúkrabeði. Hann hefur barist við erfið veikindi að undanförnu og ekki undarlegt að hann fari á meðan að hann hefur enn ráð og rænu.

Það að vera ráðandi í stjórnmálum snýst að mörgu leyti um það að koma vel fram. Betur en margir aðrir veit Fidel Castro þetta. Hann hefur stjórnað með sýnilegu valdi á Kúbu í tæpa hálfa öld, þar sem stormandi boðskapur hans hefur skipt sköpum fyrir hann að halda völdum og geta ríkt þar þetta lengi. Að því kemur á ævi hans sem og allra annarra að halla tekur undan fæti. Það er óhjákvæmilegt, sama hver um er að ræða. Framkoma í stjórnmálum á okkar fjölmiðlatímum snýst oftast nær um það hvernig fólk kemur fram. Komi það ekki fram eða er fjarverandi hlýtur kastljósið að beinast að fjarverunni.

Í landi eins og Kúbu snýst allt um að sýna fram á vald sitt, sýna að ægivaldið mikla sé enn til staðar en hafi ekki veikst með veikum leiðtoga. Það hefur Castro gert og gerði margoft meðan að hann var veikur fyrir nokkrum árum er hann féll illa á opinberri samkomu og lærbrotnaði. Það vakti því athygli að það sem sást aðeins til Castro eftir margfrægt valdaafsal til Raúls sumarið 2006 vegna veikinda hafi verið myndir af honum alvarlegum á svip í adidas jogging-galla (talandi um sannkallaða kaldhæðni) og greinilega fölan á brá að reyna að staulast nokkur skref með dagblaði í hendi sem sýnir tímasetninguna.

Þetta var orðið eins og í gíslatöku þegar að gíslinn er sýndur með nýjasta dagblaðið í hendinni, til að sýna að hann sé örugglega enn þessa heims. Þetta hefur verið í senn bæði skondið og skemmtilega óraunverulegt í sinni fyndnustu merkingu. Það hefur mistekist að telja fólki trú um að Fidel sé enn við stjórnvölinn. Hann er aðeins gamall maður sem hefur hvorki heilsu né styrk lengur til að vera sá leiðtogi valdsins sem hann hefur verið í hálfa öld. Sá tími er liðinn - tími Fidels er liðinn um leið. Þetta er aðeins staðfesting endaloka sem hafa blasað við.

Það er mjög erfitt að vera yfirgnæfandi í lokuðu samfélagi eins og Kúbu, með einræði og engum alvöru kosningum, þar sem leiðtoginn er heilsuveill og sá sem með völdin á að fara á meðan sést varla heldur. Þetta er því eðlileg staða - að veik staða Fidels sé staðfest. Nú verður áhugavert að sjá hvað taki við í valdatóminu sem skapast við afsögn Fidels. Það er ósennilegt að staðan breytist að ráði meðan að hann er lifandi, en allt geti breyst þegar að hann hefur kvatt þennan heim og kúgaða þjóð einræðisins síns.

Að því kemur vonandi fyrr en síðar að breytt staða, án ægivalds byltingarhöfðingjans, veki kúbverja til meðvitundar í samfélagi sem hefur vanist einræði og einum leiðtoga, án kosninga, til áratuga - og þar verði haldið í lýðræðisátt.

Kastró segir af sér