Í minningu Jónasar - dagur íslenskrar tungu

Tvær aldir eru í dag frá fæðingu þjóðskáldsins Jónasar Hallgrímssonar frá Hrauni í Öxnadal. Jónas er í hugum Íslendinga táknmynd hins fallega íslenska máls og meistaralegrar túlkunar í ljóðum. Að mínu mati stendur Jónas fremstur ljóðskálda sem ritað hafa á íslensku. Kveðskapur hans er tímalaus, á jafnvel við á okkar dögum og er hann lifði fyrir tveim öldum. Þjóðerniskennd hans, innileg tjáning og náttúrulegar íhuganir hans lifa með þjóðinni.

Jónasar hefur verið minnst víða í dag. Eðlilega, enda er arfleifð hans sterk í huga landsmanna, alla tíð hafa ljóðmæli hans skipt okkur máli, kynslóð fram af kynslóð. Það skiptir líka máli að við stöndum vörð um verk hans, enda má það aldrei gerast að tjáning Jónasar gleymist okkur. Ljóðin hans eru einfaldlega með því besta sem ritað hefur verið á tungumálið okkar. Ég les alltaf reglulega Jónas. Finnst ljóðin hans algjörlega einstök og finnst þau stór partur af því að vera Íslendingur, svo innilega íslensk eru þau.

Það er vel við hæfi að við hugsum um íslenskt mál og mikilvægi þess að standa vörð um íslenskuna á afmælisdegi Jónasar Hallgrímssonar. Björn Bjarnason ákvað sem menntamálaráðherra að dagur íslenskrar tungu skyldi koma til sögunnar og dagurinn var valinn af kostgæfni. Í þann rúma áratug sem dagur íslenskrar tungu hefur verið haldinn hefur menntamálaráðuneytið beitt sér fyrir sérstöku átaki í þágu íslensks máls og helgað þennan dag rækt við það og veitt verðlaun í nafni Jónasar til að verðlauna þá sem hafa unnið að málrækt og gildi þess.

Það var farsælt og gott skref að helga minningu þjóðskáldsins Jónasar dag íslenskrar tungu. Valið staðfestir enda sterka stöðu Jónasar í bókmenntasögu landsins. Mér fannst það upplifun þegar að ég las fyrst Jónas, það er svo að ég tel fyrir okkur öll sem byrjum að kynna okkur þann mikla fjársjóð sem forfeður okkar skildu eftir sig í rituðu máli, ljóðum og skáldverkum. Amma mín gaf mér ljóðabók með verkum Jónasar í bernsku minni og síðar erfði ég ljóðasafnið hennar. Það er alltaf mikil upplifun að lesa verk Jónasar, hann er það ferskur og einbeittur í lýsingu.

Á degi íslenskrar tungu á það að vera lykilverkefni Íslendinga að muna það eilífa gullna veganesti að við stöndum vörð um málið okkar. Íslenskan á að vera okkar helsta stolt og helsti fjársjóður. Ef við glötum virðingunni fyrir málinu okkar glötum við sjálfsvirðingunni að mínu mati. Málrækt og varðveisla tungumálsins er mjög mikilvæg. Það er mikilvægasti boðskapurinn á tveggja alda afmæli meistara Jónasar.


------

Tvö fallegustu ljóð meistarans eru að mínu mati Ferðalok og Gunnarshólmi, en það er samt erfitt að velja eitthvað eitt. Hvet alla til að lesa öll ljóð hans á ljóð.is. Í tónlistarspilaranum eru í tilefni dagsins (og verða næstu daga) m.a. lög Jóns Nordal og Inga T. við ljóð Jónasar; Smávinir fagrir og Ég bið að heilsa, sem var hinsta kveðja skáldsins heim á sínum tíma - tær og fögur kveðja.

Tapað - fundið

Það er gott að Ragnar Bragason hefur fundið Edduverðlaunin sín. Það hefði verið frekar ömurlegt fyrir sigurvegara hátíðarinnar að enda jafntómhentur og var fyrir verðlaunaafhendinguna; tapa leikstjóraverðlaununum t.d. til einhvers manns úti í bæ. Annars gæti nú varla verið að einhver vilji skreyta híbýli sín með Edduverðlaunum annars fólks.

Það er reyndar ekki furða að gárungarnir grínist með að það sé ekkert sérstakt að vinna Edduverðlaun. Sumir eiga orðið svo margar að hillurnar heima eru sneisafullar af þeim. Ingvar E. Sigurðsson hefur t.d. unnið fimm Edduverðlaun á innan við áratug fyrir leik í aðalhlutverki og sumir eiga svipaðan fjölda. Það sem mér fannst þó verst við verðlaunin síðast var hvað þau voru einsleit. Ein mynd tók næstum öll verðlaunin og spennan var ekki mikil. Kannski er of stutt milli hátíða, hver veit.

Það er auðvitað staðreynd að við erum með kvikmyndaverðlaun í samfélagi þar sem í mesta fimm til sex kvikmyndir eru gerðar á ári, það er sjaldan sem meira af efni kemur fram allavega. Svo eru sjónvarpsþættir tilnefndir sem hafa verið stuttan tíma í útsendingu og sumt efni fer beint í tilnefningaferlið. Mér fannst sumir tilnefningaflokkarnir að þessu sinni stórundarlegir. Það hvernig litið var framhjá Astrópíu vakti mesta athygli, en svo var bara tilnefnt fyrir leikstjórn í henni. Leikstjórn fyrir hvað er eðlilegt að spyrja, fyrst myndin fær ekki fleiri tilnefningar en hana.

Eðlilegri tímasetning á verðlaunin væri á svipuðum tíma og Óskarsverðlaunin vestanhafs; í febrúar eða mars. Þá er verið að gera upp heilt ár og sjónvarpsefnið hefur verið lengur í umræðunni en örfáar vikur. En kannski er samfélagið svo lítið að við erum með eina stóra klíku. Það að Guðný Halldórsdóttir fékk engin verðlaun vakti t.d. athygli, ef undan eru skilin verðlaun Jörundar Ragnarssonar fyrir túlkun sína á Samma í Veðramótum.

Enn vandræðalegri bragur verður annars á hátíðinni ef verðlaunahafarnir gleyma verðlaunagripunum á djamminu og auglýsa svo opinberlega eftir þeim.

Týndi tveimur Eddum

Mengella dauð - hulunni svipt af upprunanum

Jæja, þá er hin umdeilda Mengella, sem vakið hefur mikla athygli í netheimum, dauð. Hefur verið áhugavert að fylgjast með dauðateygjum þessa karakters síðustu dagana, þar til kom að nafnbirtingunni. Hún kemur þó ekki sem stórfrétt, enda var Gísli Ásgeirsson búinn að nafngreina Mengellu í ágúst og hitti þar naglann á höfuðið. Það var mjög mikið rætt þá en síðan einhvern veginn lognaðist það út af, en kraumaði samt undir niðri. Nýlegar nafnbirtingar þeirra sem áttu að standa að vefnum voru umdeildar, en flestir þeirra höfðu ekkert með síðuna að gera.

Segja má að endalokin hjá Mengellu komi eftir að 24 stundir fór að grafast fyrir um uppruna karaktersins og hét því að fólk kæmi með upplýsingar. Í staðinn fyrir að hlaupa frá 24 stundum er gengið frá aumingja Mengellu. Segja má þó að þessi leikur hafi gengið ótrúlega lengi. Það er samt ekki hægt að segja að Mengella sé einstök, enda er fullt af nafnlausu bloggi í gangi og sumir ganga lengra en aðrir. Talað hefur verið um Mengellu sem rotþró bloggsamfélagsins. Eflaust er það rétt, enda getur fólk gengið svo miklu lengra undir nafnleynd en ella væri gert.

Þetta er reyndar í fyrsta skipti sem ég skrifa um Mengellu, merkilegt nokk. Nokkrum sinnum tók ég eftir því að viðkomandi penni vék orðum að mér á bloggsíðu sinni. Það var svosem algjörlega mér að meinalausu. Með bloggskrifum mínum er ég fyrst og fremst að sinna áhugamáli mínu og tjá mig um mál málanna. Er þó varla einstakur, enda er ég bara einn þúsunda sem blogga hérlendis. Þeir lesa bara sem vilja og þeir sem þola ekki skrifin geta gert eitthvað annað, vonandi eitthvað annað þó en nöldra sig gráhærða yfir bloggsíðunni. 

Mengella var smátíma einhver brandari en gamanið var farið að kárna. Mörgum var nóg boðið og greinilegt var að nafnleyndin var að mást af og þetta var hætt að vera fyndið í huga æ fleiri einstaklinga. Því fagna eflaust flestir því að þessi karakter hafi verið blásinn af - fengið náðarhöggið.

Bandarískur kennari svaf hjá kærasta dótturinnar

Ekki er langt síðan að það komst í heimsfréttirnar að 25 ára stærðfræðikennari í Nebraska hefði átt í ástarsambandi við þrettán ára nemanda sinn og stungið af með honum yfir landamærin til Mexíkó. Síðan hafa komið upp tvö mál af svipuðum toga í Bandaríkjunum. Í hinu fyrra er reyndar um að ræða að kennari um þrítugt svaf margoft hjá kærasta dóttur sinnar, nemanda í skólanum, fjórtán ára strák. Það fylgdi reyndar sögunni að bæði dóttirinn og eiginmaðurinn hefðu ekki sagt skilið við hana þrátt fyrir að upp hefði komist um málið. Styðja þau við hana í yfirvofandi dómsmáli.

Í vikunni var svo í fréttunum að kennari í Tennessee hefði átt í ástarsambandi við þrettán ára nemanda sinn. Það var tekið meira að segja fram að kennarinn, Pamela Turner, hefði kennt líffræði í skólanum og verið gift körfuboltaþjálfara skólans sem hún starfaði í. Hún hefur nú verið kærð fyrir nauðgun, rétt eins og báðir fyrrnefndu kennararnir, enda eru allir strákarnir sem um ræðir innan við fjórtán ára aldur og þær innan við þrítugt.

Mál af þessum toga bera vitni talsverðu siðleysi í Bandaríkjunum. Það er auðvitað skuggalegt þegar að kennarar sofa hjá nemendum sínum og misnota það traust sem skólayfirvöld gefa þeim með starfi sínu. Það eru engar málsbætur með því að kennarar eigi í kynferðislegu sambandi við nemanda sína, sem hafa ekki náð lögaldri.

Það hefur reyndar fylgt sögunni í Bandaríkjunum að skv. könnunum telja margir Bandaríkjamenn eðlilegra að kvenkyns kennari sofi hjá nemanda en að karlkyns kennari geri slíkt hið sama. Á þessu á varla að vera nokkur munur og greinilegt að eitthvað stórlega vantar á siðferði þeirra sem starfa í bandarískum skólastofnunum.