Áratugur frá leiðarlokum prinsessu í París

Í nótt verður liðinn áratugur frá því að Díana, prinsessa af Wales, og Dodi al-Fayed fórust í bílslysi í París. Réttu ári áður hafði prinsessan gengið frá lögskilnaði við Karl, erfðaprins bresku krúnunnar, og framundan blasti við nýtt líf. Hún var á heimleið úr sumarfríi við Miðjarðarhafið. Þangað höfðu ljósmyndarar elt Díönu og sögusagnir gengu um eðli sambands hennar við glaumgosann. Varla hafði myndavélablossinn slokknað við Miðjarðarhafið en leiðarlok litríkrar ævi prinsessunnar voru orðin staðreynd í sjálfri borg ástanna.

Þetta er að mörgu leyti ógleymanlegur tími. Leiðarlok prinsessunnar, ekki aðeins sjálfur ótímabær dauði hennar heldur og mun frekar eftirmálinn sjálfur, haustið 1997 var fréttaviðburður ársins og sennilega ef út í það er farið áratugarins að mjög mörgu leyti. Díana var mjög mikið í umfjöllun fjölmiðla og þeir áttu erfitt með að slíta þráðinn til hennar þó að hún væri ekki lengur væntanleg drottning Englands. Díana, prinsessa af Wales, lifði í kastljósi fjölmiðlanna í mjög langan tíma, allt til hinstu stundar á götum Parísar. Kaldhæðni örlaganna urðu að lokum þau að hún dó í myndavélablossa í París. Það var tragísk saga í meira lagi.

Mér finnst eiginlega með ólíkindum að það sé orðinn áratugur síðan að Díana dó. Hún er að mörgu leyti svo lifandi enn í myndunum sem teknar voru af henni. Hún varð aldrei gömul, verður alltaf minnst sem ungu myndarlegu prinsessunnar sem hafði svo sterk áhrif á breska konungsveldið, bæði á meðan að hún lifði og ekki síður eftir að hún dó. Sennilega má fullyrða, og það með sanni eflaust, að vikan sem tók við eftir leiðarlokin sorglegu í París hafi haft meiri áhrif á breskt samfélag og stöðu krúnunnar í Bretlandi en öll þau sextán ár sem áður höfðu liðið, eða frá því að prinsessan giftist Karli í London. Dauði hennar skók veldi tengdamóður hennar og varð hennar erfiðasti tími á valdaferlinum.

Dauði Díönu varð svo mikill fjölmiðlahasar í sjálfu sér að sorg í einrúmi, sem flestir telja sjálfsagðan og eðlilegan hlut eftir að nákominn ættingi deyr í skelfilegu slysi, varð ekki valkostur. Þeir sem báru hinar þyngstu byrðar voru synir hennar, sem voru mjög ungir þegar að áfallið reið yfir; Vilhjálmur var 15 ára og Harry að verða 13 ára. Þeir náðu þó að bera þessar þungu byrðar aðdáunarlega vel og sérstaklega var Vilhjálmur sterkur þetta sumar. Hann hefur þó þurft að lifa síðan í sama fjölmiðlahasarnum og mamma hans var partur af allt til hinstu stundar. Þeir hafa lifað í blossa sömu frægðar, sem getur verið lýjandi og erfið er á hólminn kemur. Það er ekki allra að bera þær byrðar.

Ég gleymi aldrei þessum sólarhringi þegar að Díana dó. Fyrst heyrði ég fréttina síðla nætur. Þá var slysið orðið fréttaefni um allan heim en örlög prinsessunnar mjög óljós. Dodi al-Fayed var þá látinn. Mig minnir þó að ég hafi farið að sofa hafandi heyrt fréttir um að líðan hennar væri stöðug. Meiðsl hennar voru mun meiri en órað var fyrir fyrstu stundirnar eftir slysið. Hún lést um fjögurleytið um nóttina að mig minnir. Fréttin um dauða hennar um morguninn var sláandi og margir vildu ekki trúa henni, enda myndir af prinsessunni í ferðalaginu eftirminnilega við Miðjarðarhafið ljóslifandi og minning hennar er vissulega enn björt, enda dó hún svo ung.

Sess prinsessunnar í bresku samfélagi hafði verið umdeildur alla tíð á sextán ára ferli hennar sem lykilpersónu í framlínu umfjöllunar. Henni hafði þó tekist að halda sess sínum sem prinsessa eftir skilnaðinn árið 1996 við Karl en var ekki lengur konungleg hátign. Hafi einhver vafi leikið á konunglegum sess hennar var þeim vafa eytt dagana eftir leiðarlok hennar í París. Elísabet II. Englandsdrottning og hefðarmenn hallarinnar vildu kyrrláta jarðarför án viðhafnar og sem minnst vita af stöðu mála. Að því kom að sorg landsmanna varð ekki beisluð. Drottningin gaf eftir og heimilaði viðhafnarútför í London. En það stöðvaði ekki skriðu almennings.

Andlát Díönu, prinsessu af Wales, og eftirmáli þess haustið 1997 markar erfiðasta tímann á 55 ára valdaferli drottningarinnar. Hún stóð varnarlaus eftir gegn landsmönnum sem misbauð hversu litla sorg drottningin sýndi opinberlega. Ákvörðun hennar um að fara ekki til London og ávarpa þjóð í sorg, en halda þess í stað kyrru fyrir í Balmoral-höll í Skotlandi ærði almenning. Hún var sökuð um að vanvirða minningu prinsessunnar og virða ekki óskir landsmanna. Pressan og landsmenn sýndu óánægju með verk og forystu drottningar í fyrsta skipti á valdaferlinum. Hún var komin í vonda aðstöðu, aðstöðu sem hún hafði aldrei áður kynnst. Hún var varnarlaus gegn fjöldanum.

Fyrr á þessu ári hlaut Helen Mirren óskarinn fyrir að túlka með sannkölluðum bravúr Elísabetu II á þessum krossgötum; myndin lýsir eftirmála dauða Díönu í París. Þjóðin fylgdi ekki leiðsögn drottningar þessa septemberdaga. Með leiðbeiningum Tony Blair, forsætisráðherra Bretlands, sem í raun leiddi baráttu almennings fyrir því að sess Díönu yrði staðfestur af konungsfjölskyldunni, um að drottningin færi til London, mætti almenningi á götum borgarinnar og flytti sjónvarpsávarp í beinni útsendingu, bjargaði drottningin því sem bjargað varð. Með naumindum tókst drottningu að ná tökum á stöðunni.

Drottningin varð að víkja af leið sinni og votta prinsessunni hinstu virðingu sína í sögulegu ávarpi til bresku þjóðarinnar frá Buckingham-höll tæpum sólarhring fyrir útför hennar. Þessir dagar voru áhrifaríkir fyrir drottninguna, sem mætti þá í fyrsta skipti alvöru mótspyrnu landsmanna, sem vildi að hún sýndi minningu Díönu virðingu. Þessa daga stefndi konungsfjölskyldan í sögulega glötun en náði að snúa atburðarásinni við með að mæta þjóð í sorg. Mirren túlkar sálarástand drottningarinnar sem lenti í atburðarás sem sífellt varð verri og verri í The Queen og fer inn í innsta kjarna persónunnar. Og hún fékk svo sannarlega lof fyrir verk sitt.

Allir sem minnast septemberdaganna 1997 þegar að Díana, fjölmiðlaprinsessan, mest myndaða kona heims, var á líkbörunum, telja þá eftirminnilega hver á sinn hátt. Þetta voru sögulegir tímar. En það hefur margt breyst vissulega síðan, aðrir tímar - annað sjónarhorn á tilveruna. Sess prinsessunnar breytist í takt við að tíminn líður og minning hennar virkar misjafnlega á fólk um alla tíð. Heilt yfir finnst mér fólk hafa tekið þá afstöðu að hún eigi að fá að hvíla í friði. En sess hennar verður um alla tíð óumdeildur. Hún markaði spor.

Díana er enn umdeild

Mun vatnið standa í stjórnarflokkunum?

Hveitibrauðsdögum ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar er að ljúka. Á morgun eru 100 dagar liðnir frá stjórnarskiptum. Mánuður er í að þing komi saman og fjörið hefjist aftur í pólitíkinni. Fróðlegt verður að sjá andrúmsloftið í þinginu á þessum fyrsta þingvetri nýrrar stjórnar. Eitt stóru málanna sem fylgst verður með eru vatnalögin, sem taka eiga gildi í nóvember. Um þau voru miklar deilur á þingi fyrir alþingiskosningar og voru stjórnarflokkarnir meginpólarnir í því máli.

Það er greinilegt að þetta stefnir í að verða átakamál að óbreyttu milli flokkanna. Össur Skarphéðinsson, iðnaðarráðherra, hefur sagt uppstokkun laganna í burðarliðnum í ráðuneytinu og þingmenn Sjálfstæðisflokksins eru þegar farnir að svara því vinnulagi fullum hálsi. Svo að þetta gæti hiklaust orðið mál sem gæti staðið í stjórninni. Það féllu mörg stór orð í umræðunum um vatnalögin, á maraþonfundum gengu þingmenn Samfylkingarinnar t.d. mjög langt og væntanlega munu þingmenn stjórnarandstöðunnar fara í sagnfræðilega upprifjun á þeim breyti iðnaðarráðherra Samfylkingarinnar ekki kúrsinum.

Það hefur mjög einkennt hveitibrauðsdaga ríkisstjórnarinnar hversu allt tal þingmanna og ráðherra stjórnarflokkanna er laust í rásinni og skeiðað um víðan völl. Það leyfa allir sér að segja sitt og núningar hafa átt sér stað með áberandi hætti. Það blasir við öllum að um er að ræða mjög voldugan þingmeirihluta, einn þann stærsta í seinni tíma stjórnmálasögu landsins. Það er því ekki beint að búast við að þurfi sama járnaga á þingmenn þegar að svo horfir við líkt og var áður, t.d. í stjórnarsamstarfi Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks áður þar sem nokkrir þingmenn Framsóknarflokks gátu sett mál í gíslingu með andstöðu sinni eða veikt meirihlutann allavega.

Mér finnst mjög áberandi í þessu máli hvað nokkrir þingmenn Sjálfstæðisflokksins eru hvassir í garð iðnaðarráðherrans. Það er svosem varla undrunarefni. Lögin hafa verið sett og ekki langur tími í gildistöku þeirra. Flestir sjálfstæðismenn hafa litið svo á að þessi lög séu frágengin og ekki tilefni til uppstokkunar. Á það ber þó að minnast að ekki var samið um þetta mál í stjórnarsáttmála flokkanna og það því í lausu lofti. Sigurður Kári Kristjánsson, alþingismaður, hefur talað mjög skynsamlega í þessu máli og tek ég undir skoðanir hans, er sammála þeim.

Heilt yfir tel ég að spennandi þingvetur sé framundan. Það verður áhugavert að sjá meginlínur milli nýrra fylkinga í stjórnmálunum skerpast. Fornir fjandvinir hafa hafið stjórnarsamstarf og sitja nú í stjórnarandstöðu. Það verður líflegt vonandi á þingi í vetur. Mér sýnist fyrst og fremst að stormurinn muni standa á Samfylkingunni. Það höfum við t.d. séð af upprifjunum framsóknarmanna á loforðum Samfylkingarinnar um ókeypis skólabækur til nemenda.

Báðir stærstu stjórnarandstöðuflokkarnir munu hjóla mest í Samfylkinguna á þessum vetri og því er skiljanlegt að iðnaðarráðherra renni til í rásinni örlítið vegna vatnalaganna - laganna sem hann hafði svo stór orð uppi gegn á sínum tíma.

Segir Sjálfstæðisflokk varla standa að endurskoðun vatnalaga

Ólöf tekur við varaformennsku í samgöngunefnd

Ólöf Nordal, alþingismaður Sjálfstæðisflokksins hér í Norðausturkjördæmi, hefur nú verið kjörin varaformaður samgöngunefndar í stað Einars Odds Kristjánssonar heitins. Það er gleðiefni fyrir okkur í kjördæminu að Ólöf fái varaformennsku í svo öflugri nefnd á þessum tímapunkti og gefur vel til kynna að hún njóti trausts til verka innan þingflokks Sjálfstæðisflokksins. Eins og ég hef margoft sagt við Ólöfu síðustu vikur tel ég að hún megi vel við una, enda fékk hún eiginlega setu í þeim nefndum sem hún hafði mestan áhuga á að fá.

Það vekur mikla athygli að Árni Johnsen, alþingismaður, sem var formaður samgöngunefndar árin 1999-2001, áður en hann hrökklaðist af þingi vegna hneykslismála verði ekki varaformaður í stað Einars Odds. Er þetta mjög til merkis um veika stöðu hans innan þingflokksins. Ég held að það hafi veikt hann enn frekar að hjóla í Geir H. Haarde, forsætisráðherra, með frekar áberandi hætti í orðavali í kjölfar ákvörðunar um að slá hugmyndir um göng milli lands og Eyja af.

Ólöf er að mínu mati mikil framtíðarkona í stjórnmálum. Ég þekkti hana ekki mikið áður en hún ákvað að gefa kost á sér í prófkjöri Sjálfstæðisflokksins í Norðausturkjördæmi síðasta vetur. Hún hafði þá samband við mig, vildi fá mig í innsta hóp sinn til ráðleggingar og svo fór að ég lagði henni mikla hjálparhönd í mörgum verkefnum þó að ekki hafi ég viljað taka að mér kosningastjórn fyrir hana eða slíkt. Það var mjög skemmtilegt samstarf og þá varð ég sannfærður um að það væri okkur hér nauðsynlegt að fá hana í forystusveit. Hún varð hinn stóri sigurvegari prófkjörsins.

Heilt yfir er ég stoltur af því að hafa lagt Ólöfu lið, stutt hana og talað máli hennar í því prófkjöri. Öll framganga hennar síðan hefur sýnt svo ekki verði um villst að hún á alla möguleika á að fara ofar á lista hér og taka við öflugum verkefnum innan Sjálfstæðisflokksins. Kjör hennar til varaformennsku í samgöngunefnd á þessum tímapunkti er því ánægjulegur áfangi og færir henni tækifæri til að vinna vel í þeim málaflokki sem skiptir okkur í raun mestu máli hér.