Baldvin Halldórsson látinn

Baldvin Halldórsson, leikari, er látinn, 84 ára að aldri. Með honum er fallinn í valinn einn ástsælasti leikari og leikstjóri þjóðarinnar á 20. öld. Hann setti sterkan svip á íslenskt leikhúslíf í áratugi og var áberandi auk leiks á sviði í útvarps- og sjónvarpsverkum og kvikmyndum á löngum leikferli sínum. Baldvin fæddist 23. mars 1923. Hann nam leiklist í upphafi í leiklistarskóla Lárusar Pálssonar en síðan fór hann í framhaldsnám í sviðsleik til Royal Academy of Dramatic Art í London, rétt eins og Gunnar Eyjólfsson, sem var þar á svipuðum tíma en hóf nám sitt ári áður en Baldvin.

Baldvin helgaði Þjóðleikhúsinu ævistarf sitt á sviði og fór þar með fjöldamörg ógleymanleg hlutverk. Hann var ekki í hópi fyrstu fastráðinna leikara Þjóðleikhússins en var samofinn sögu þess þó frá fyrsta degi, enda lék hann í fyrstu sýningunum; Nýársnótt, eftir Indriða Einarsson, og Íslandsklukkunni, eftir Halldór Kiljan Laxness. Hann var fastráðinn leikari við Þjóðleikhúsið frá árinu 1953 og var þar nær samofið á sviði fram á tíunda áratuginn. Lék hann rétt um tvö hundruð hlutverk á glæsilegum ferli þar. Þótti hann mjög sterkur dramatískur leikari, en var jafnvígur á húmoríska undirtóna.

Nægir þar að nefna hlutverk hans í leikritum á borð við: Jón Arason biskup, Óvænt heimsókn, Sem yður þóknast, Carvallo, Tyrkja Gudda, Skugga Sveinn, Valtýr á grænni treyju, Góði dátinn Svejk, Sumar í Týról, Dagbók Önnu Frank, Kirsuberjagarðurinn, Blóðbrullaup, Kardemommubærinn, Dýrin í Hálsaskógi, Edward sonur minn, Horfðu reiður um öxl, Andorra, Gísl, Mutter Courage, Lukkuriddarinn, Marat/Sade, Lukkuriddarinn, Deliríum Búbonis, Mörður Valgarðsson, Eftirlitsmaðurinn, Fást, Svartfugl, Höfuðsmaðurinn frá Köpernick, Óþelló, Kabarett, Lýsistrata, María Stúart, 7 stelpur, Brúðuheimili, Oliver Twist, Hús skáldsins, Hótel Paradís og Uppreisn á Ísafirði.

Baldvin leikstýrði mörgum stórum leikverkum á leikstjóraferli sínum og var einn af helstu leikstjórum Þjóðleikhússins í áratugi. Meðal þeirra verka sem hann leikstýrði voru: Við kertaljós, Antígóna, Ætlar konan að deyja?, Djúpið blátt, Dagbók Önnu Frank, Horfðu reiður um öxl, Í Skálholti, Beðið eftir Godot, Tvö á saltinu, Engill horfðu heim, Biedermann og brennuvargarnir, Sautjánda brúðan, Læðurnar, Hver er hræddur við Virginíu Woolf?, Járnhausinn, Síðasta segulband Krapps, Prjónastofan Sólin, Á rúmsjó, Uppstigning, Íslandsklukkan, Bangsímon, Allt í garðinum, Þjóðníðingur, Don Juan í helvíti, Mæður og synir, og Máttarstólpar þjóðfélagsins. Baldvin leikstýrði tvisvar hjá Leikfélagi Akureyrar; Vakið og syngið, á sjötta áratugnum, og Sjálfstætt fólk, um 1980.

Baldvin var ennfremur mjög ötull við að leikstýra verkum í útvarpi og leika á þeim vettvangi. Hann lék í nokkrum kvikmyndum og er sérstaklega eftirminnilegur fyrir túlkun sína á séra Jóni Prímusi í kvikmyndaútfærslu Guðnýjar Halldórsdóttur við Kristnihald undir jökli, verki föður hennar, Halldórs Kiljans Laxness, árið 1989. Hann þótti ná vel bæði dramatískum og kómískum hliðum Jóns. Hann lék skólastjórann mjög vel í kvikmyndinni Punktur, punktur, komma, strik, (sem því miður hefur fallið í einum of mikla gleymsku) við sögu Péturs Gunnarssonar árið 1981. Varðstjórinn í Börnum náttúrunnar er ógleymanlegur í túlkun Baldvins Halldórssonar. Friðrik Þór Friðriksson valdi Baldvin aftur í hlutverk varðstjóra í Englum alheimsins tæpum áratug síðar.

Hlutverk Baldvins í sjónvarpsmyndum urðu fjöldamargar. Persónulega fannst mér hann alveg magnaður í hlutverki móttökustjórans á hótelinu í sjónvarpsmyndinni Róbert Elíasson kemur heim frá útlöndum, eftir Davíð Oddsson, seðlabankastjóra og fyrrum forsætisráðherra, árið 1977. Húmor móttökustjórans er algjörlega magnaður og það er hrein unun að horfa á þetta leikverk. Húmorískir taktar höfundar komast vel til skila og Baldvin var hárrétti leikarinn til að ná þeim svipbrigðum alvöru og hárbeittu kómíkar sem einkenna móttökustjórann. Auk þess er hann mér eftirminnilegur í sjónvarpsmyndinni Emil og Skundi á níunda áratugnum, en þar fór hann mjög vel með hlutverk smiðsins Jósa.

Baldvin Halldórsson hlaut silfurlampann, leiklistarverðlaun veitt árlega af félagi leikdómara, fyrir túlkun sína á Schultz í Kabarett og gæslumanninnum í 7 stelpum í Þjóðleikhúsinu. Verðlaunin voru afhend eftir sýningu á Kabarett. Eins og flestum er kunnugt afþakkaði Baldvin verðlaunin, en hann var sá sextándi til að hljóta lampann (þrjár konur hlutu silfurlampann). Við svo búið voru verðlaunin lögð niður og voru eiginleg leiklistarverðlaun ekki til staðar í þrjá áratugi, eða þar til að Grímuverðlaunin komu til sögunnar.

Fólk af minni kynslóð og þeirri næstu á undan, og eflaust þeim næstu á eftir minni, minnast hans sennilega einna helst fyrir að hafa túlkað Martein skógarmús í Dýrunum í Hálsaskógi á frægri plötu með verkinu og í sýningu Þjóðleikhússins og sömuleiðis fyrir að túlka Jesper í Kardemommubænum með sama hætti. Þessar túlkanir Baldvins og allra annarra sem voru í þessum leikgerðum munu lifa með þjóðinni alla tíð.

Við leiðarlok er Baldvin Halldórsson kvaddur með söknuði. Hann var í senn ógleymanlegur leikari og leikstjóri sem vann af krafti í íslensku leikhúsi, framkallaði oft sanna töfra í verkum sínum.

Baldvin Halldórsson látinn