Engin fyrirsögn

Jólahátíðin og jólabækurnar

Ég vona að lesendur vefsins hafi haft það gott yfir jólin og hafi notið hátíðarinnar. Jólin hjá mér voru mjög hefðbundin og að mestu mjög lík því sem hefur verið í gegnum árin. Veðrið var notalegt og gott yfir hátíðirnar - snjólaust og því komust allir sinnar leiðar yfir hátíðirnar. Var staða mála þessi jólin allt önnur en á jólunum fyrir ári. Þá var stórhríð og blindbylur á aðfangadag og var lítið ferðaveður - enda mikil ófærð um bæinn jóladagana. Nú var rólegt yfir á aðfangadag og því hægt að sinna föstum hefðum dagsins með eðlilegum hætti, ólíkt árinu áður. Um hádegið fór ég upp í kirkjugarð til að vitja leiða látinna ástvina og ættingja sem hafa kvatt þennan heim - mikilvægt er á hátíðarstundu að minnast þeirra sem hafa verið manni kærir. Í fyrra fór ég upp í garð en það var nöturlegt og í raun dapurleg skilyrði sem þá voru uppi til að vera þar. Nú var notaleg og góð stemmning í kirkjugarðinum þegar ég fór þangað á aðfangadegi og margir sem leggja leið sína í garðinn á þessum helga degi.

Þessi jólin er Guðrún Gíslína Kristjánsdóttir frænka mín stödd hér á Akureyri ásamt eiginmanni sínum, Antonio Orpinelli. Hún hefur búið á Spáni í á fjórða áratug. Dvelur hún nú hér á jólum í fyrsta skipti í áratug. Faðir hennar og ömmubróðir minn, Kristján Stefánsson, veiktist alvarlega í vetur og hefur hann barist við þau veikindi með hetjulegum hætti. Áttum við notalega stund með honum á spítalanum að kvöldi aðfangadags. Dáist ég að styrk hans í veikindastríðinu og ennfremur er sjálfsagt að verða að liði fyrir Gullý og Antonio þessi jólin - leitt er að þau hafi þurft að eyða jólunum hér heima við þessar erfiðu aðstæður. Það er alltaf leitt að horfa upp á sína nánustu veika og þetta er dapurlegt. Seinna að kvöldi aðfangadags fórum við í miðnæturmessu í Akureyrarkirkju, kirkjuna mína. Sr. Svavar Alfreð Jónsson predikaði að þessu sinni og mæltist honum vel í predikun sinni. Hymnodia, kammerkór Akureyrarkirkju, söng falleg jólalög með snilldarbrag undir stjórn Eyþórs Inga Jónssonar organista.

Ég hef ávallt farið í kirkju á jólum. Það er að mínu mati nauðsynlegt að fara í messu og eiga þar notalega stund. Aðfangadagskvöld og upphaf jólanætur er sú stund um jól sem ég tel helgasta. Því er réttast að fara í messu þá. Það er fallegur siður að fara á þessu kvöldi í messu í kirkjuna sína.

Þessa daga var bara haft það rólegt, notið kyrrðar hátíðarinnar og slappað af. Farið var í jólaboð og þess á milli borðaður góður matur og lesnar góðar bækur. Hef ég gegnum tíðina haft mikla ánægju af lestri góðra bóka. Fékk ég fjölmargar góðar bækur í jólagjöf, bæði ævisögur og skáldsögur. Las ég á jóladag bókina Ég elska þig stormur eftir Guðjón Friðriksson, sem fjallar um ævi fyrsta ráðherra Íslendinga, Hannesar Hafstein. Er það stórfengleg bók - sem hlýtur að verða mjög sigurstrangleg þegar kemur að veitingu Íslensku bókmenntaverðlaunanna. Hún er listilega rituð og veitir okkur góða innsýn í ævi Hannesar og færir okkur nýjar hliðar á þessum þekkta manni sem er svo samofinn íslensku samfélagi á fyrstu áratugum 20. aldarinnar og markaði sér sess sem fyrsti ráðherra landsmanna. Þeir sem vilja kynna sér ævi Hannesar betur er bent á frábæran kafla Davíðs Oddssonar bankastjóra, um Hannes í Forsætisráðherrabókinni, sem kom út árið 2004. Er hann leiftrandi af skemmtilegum upplýsingum og góðri frásögn.

Nú hef ég lokið lestrinum og hef hafið lestur á Laxness, þriðja og síðasta bindi ævisögu nóbelsskáldsins Halldórs Kiljans Laxness, eftir Hannes Hólmstein Gissurarson. Þar er lýst seinustu fimmtíu árunum á ævi skáldsins, 1948-1998 - sem telja má frægðarárin hans mestu. Hann hlaut nóbelsverðlaunin í bókmenntum árið 1955 og markaði sér sess í bókmenntasögu aldarinnar og gnæfði yfir íslensku samfélagi á tuttugustu öld. Var hann valinn maður 20. aldarinnar af landsmönnum. Er það ekki undarlegt, enda var hann svo samofinn öldinni að það duldist engum. Hef ég notið mjög að lesa snilldarlega ritaðar bækur Hannesar Hólmsteins um Laxness. Þær eru alveg stórfenglegar að öllu leyti. Hannes Hólmsteinn á mikið hrós skilið fyrir að hafa fært okkur svo góðar og gagnrýnar bækur um skáldið, afrek hans og umdeild atriði á æviferlinum. Fór Hannes altént með ferskari og fróðlegri hætti yfir ævi skáldsins en Halldór Guðmundsson gerði í fyrra, í annars góðri ævisögu sem mjög gaman var að lesa um seinustu jól.

Hannes dregur í umfjöllun sinni saman mikinn og góðan fróðleik um skáldið. Best bókanna þriggja um Laxness er að mínu mati miðritið Kiljan sem kom út um jólin fyrir ári. Það er einhver besta ævisaga sem ég hef lesið - tekur hún með góðum hætti á miklum hitamálum á ferli Laxness og miklum umbrotatíma stjórnmálalega séð sem Halldór tengdist og Hannes býr yfir umtalsverðri þekkingu á. Það hefur verið hrein unun að sitja og lesa bækur Hannesar um Halldór. Vil ég færa Hannesi mikið hrós frá mér fyrir að hafa lagt í það mikla verkefni og sýnt mikið hugrekki við að skrifa um Halldór og segja okkur sögu hans alla. Það var mjög glæsilega gert hjá honum. Er þetta að mínu mati eitthvert besta ævisögusafn um einn mann hérlendis í sögu íslenskra bókmennta. Stór orð vissulega - en Hannes verðskuldar þau. Þessar bækur eru óneitanlega paradís fyrir þá sem unna sögunni, verkum Laxness og vandaðri frásögn. Verður fróðlegt að sjá hvað Hannes muni nú skrifa um, en áður hefur hann ritað frábæra ævisögu um Jón Þorláksson.

Framundan er lestur margra bóka. Fékk ég margar góðar bækur í gjöf. Næst á blaði er lestur á Vetrarborgum eftir Arnald Indriðason. Hef ég ætlað að lesa þá bók um nokkurn tíma en komst aldrei í að kaupa mér hana fyrir jólin og lesa vegna anna. Fékk ég hana svo í jólagjöf og ætla mér að lesa hana nú milli jóla og nýárs. Það jafnast enda ekkert á góðan krimma eftir meistara Arnald. Sem jafnan fyrr er aðalsöguhetjan, Erlendur Sveinsson lögreglumaður, og samstarfsfólk hans, Elínborg og Sigurður Óli, sem áður hafa komið við sögu t.d. í Kleifarvatni, Mýrinni, Grafarþögn og Röddinni. Hlakkar mér til að lesa bókina, enda hefur það verið virkilega gaman að gleyma sér í sagnaheimi Arnaldar í gegnum tíðina og lesa magnaða frásögn hans á mönnum og ekki síður rannsókn á voðaverkum sem spinna upp á sig. Það besta er hvernig hann yfirfærir krimmann yfir á íslenskt samfélag. Arnaldur er á heimsmælikvarða sem spennusagnahöfundur - hefur hlotið alþjóðlega frægð og hlaut á árinu Gullna rýtinginn, bresku glæpasagnaverðlaunin.

Framundan er lestur á góðum bókum, t.d. Höfuðlausn eftir Ólaf Gunnarsson, Thorsararnir eftir Guðmund Magnússon, Játningar Láru miðils eftir Pál Ásgeir Ásgeirsson, Tíma nornarinnar eftir Árna Þórarinsson og Gæfuspor (gildin í lífinu) eftir Gunnar Hersvein. Ennfremur hef ég mikinn áhuga á bókum Þórarins Eldjárns og Steinunnar Sigurðardóttur. Fyrir jólin hafði ég lesið vandaða og góða bók Guðna Th. Jóhannessonar, Völundarhús valdsins. Eins og ég hef vel sagt frá fyrir jólin var sú bók virkilega góð og ein besta bók sagnfræðilegs og stjórnmálalegs eðlis hin seinni ár. Hvet ég alla til að lesa hana, hvort sem þeir hafa fengið hana að gjöf þessi jólin eður ei. Ekki veit ég hvenær ég kemst yfir allar jólabækurnar til fulls, en ljóst er að mikill lestur er framundan og áhugaverður. Nú um helstu jóladagana hef ég helgað mig lestri á ævisögunum um þá Hannes og Halldór, en það er ljóst að góð bókajól verða á mínu heimili.

Saga dagsins
1977 Breski leikarinn Sir Charles Chaplin jarðsunginn í Sviss - hann lést á jóladag, 88 ára að aldri.
1979 Sovétríkin ná völdum í Afganistan og stjórnvöldum landsins var steypt af stóli. Leiddi það til blóðugra átaka, hörmunga og borgarastyrjaldar sem stóðu í landinu í rúma tvo áratugi með hléum.
1985 Lík bandaríska náttúrufræðingsins Dian Fossey, finnst í Rwanda. Dian sem var 53 ára, var myrt.
1986 Snorri Hjartarson skáld og bókavörður, lést, áttræður að aldri. Snorri var eitt lisfengasta skáld landsins og hlaut bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs árið 1981, fyrir bókina Hauströkkrið yfir mér.
2004 Viktor Yushchenko kjörinn forseti Úkraínu - hann hlaut 51,9% atkvæða en Viktor Yanukovych forsætisráðherra, hlaut 44,1%. Miklar deilur voru vegna forsetakjörs nokkru áður. Yushchenko vann sigur í fyrri umferðinni í byrjun nóvember og var spáð sigri í seinni umferðinni. Raunin varð þó sú að Yanukovych vann og hlaut 2% meira. Stjórnarandstaðan sakaði forsætisráðherrann og stuðningsmenn hans um kosningasvik í austur- og norðurhéraði landsins. Efndu stjórnarandstæðingarnir til mótmæla sem leiddu til þess að kosningarnar voru endurteknar. Deilur hafa einkennt forsetatíð hans og þykir sem að góð fyrirheit hafi ekki ræst. Samstarfi hans og Yuliyu Tymoshenko lauk svo um haustið 2005.

Snjallyrðið
Þau lýsa fegurst er lækkar sól
í bláma heiði, mín bernskujól.
Er hneig að jólum mitt hjarta brann
dásemd nýrri hver dagur rann.

Það lækkaði stöðugt á lofti sól
þau brostu í nálægð, mín bernskujól
og sífellt styttist við sérhvern dag
og húsið fylltist af helgibrag.

Ó, blessuð jólin er barn ég var
ó, mörg er gleðin að minnast þar
í gullnum ljóma hver gjöf mér skín.
En kærust voru mér kertin mín.

Ó, láttu, Kristur þau laun sín fá
er ljós þín kveiktu er lýstu þá.
Lýstu þeim héðan er lokast brá,
heilaga guðsmóðir, himnum frá.
Stefán frá Hvítadal skáld (1887-1933) (Jól)