Charlton Heston látinn

Óskarsverðlaunaleikarinn Charlton Heston, ein af helstu goðsögnum kvikmyndasögunnar, er látinn, 83 ára að aldri. Heston var goðumlíkur leikari sem markaði sér sess í sínum bransa, bæði fyrir litríkar túlkanir, einkum í biblíumyndunum, en ekki síður fyrir að vera rammpólitískur og þora að vera umdeildur og hikaði aldrei við að tjá sínar skoðanir. Heston var litríkur baráttujaxl sem hikaði aldrei og lét hugsjónirnar ráða för, þó ekki væru þær allra.

Heston var fædd stjarna, hann átti auðvelt með að fanga augnablikið og taka túlkun sína alla leið, bæði vera hin milda týpa sem sýndi tilfinningar og eins baráttujaxlinn sem lét vaða. Hann var í senn líka þekktur fyrir sömu persónuleikasvipbrigði í einkalífinu og ávann sér virðingu fólks um allan heim með leiksigrum sínum á sjötta áratugnum. Heston var þrátt fyrir umdeildar pólitískar skoðanir líka virtur af fólki með ólíkar skoðanir og átti vini og samstarfsfélaga úr mjög ólíkum pólitískum áttum.

Heston vakti fyrst athygli í kvikmyndabransanum með túlkun sinni á Markúsi Antoníusi í Julius Caesar árið 1950, lítt eftirminnilegri mynd að mörgu leyti. En hann náði heimsfrægð í hlutverki sirkusmeistarans Brad Braden í hinni litríku stórmynd Cesil B. DeMille, The Greatest Show on Earth, árið 1952. Myndin hlaut óskarinn og er litrík úttekt á sirkuslífinu, sannkölluð skemmtun og rússibanareið og er vel á þriðja tíma að mig minnir. Þær voru varla gerðar styttri stóru myndirnar á þeim tíma og einhvernveginn er þessi mynd enn mjög risavaxin en vissulega látið eitthvað á sjá, en samt sem áður merkileg heimild um snilld hins mikla meistara Cesil DeMille.

Held að það megi fullyrða með sanni að túlkun Hestons á Móse í Boðorðunum tíu, The Ten Commandments, árið 1956 hafi endanlega markað sögulegan stjörnusess hans. Þetta var síðasta myndin á litríkum leikstjórnar- og framleiðsluferli Cesil B. DeMille og hann tók nokkra áhættu, að margra mati, með því að velja Heston í hlutverk Móse. Myndin varð mjög vel heppnuð, ein af stóru myndum sjötta áratugarins. Hún er vissulega mjög löng, en það hefur aldrei truflað mig. Þetta er stór og mikil saga og eðlilega er hún í voldugum pakka. Hún hefur alltaf haft mikil áhrif á mig og er skylduáhorf fyrir alla kvikmyndaáhugamenn.

Á næstu árum voru Heston allir vegir færir og fékk sannkallaðar stjörnurullur. Hann var alveg yndislegur í kvikmyndinni The Big Country árið 1958, einni bestu vestramynd sjötta áratugarins. Svo innilega traust og vel gerð epísk sýn á vestrið mikla. Stefið í myndinni er fyrir löngu orðið goðsagnakennt og yndislega magnað og leikframmistöðurnar eru gulls ígildi. Gregory Peck var alltaf traustur leikari og glansar í þessari mynd auk hinna sykursætu Jean Simmons og Carroll Baker. Burl Ives hlaut óskarinn fyrir hina voldugu túlkun sína á harðjaxlinum Hannassey. Einstök og svo innilega heillandi sýn á vestrið sem allir verða að sjá.



Ekki var Heston síðri í hinni goðsagnakenndu stórmynd snillingsins Orsons Welles (eitt mesta séní kvikmyndasögunnar - Citizen Kane er jú ein tærasta snilld allra tíma), Touch of Evil, sama árið. Það er allt við þessa mynd algjörlega einstakt. Ein af síðustu stórmyndunum í noir-stílnum og vitnisburður um einstakt handbragð í kvikmyndagerð. Upphafsatriðið er auðvitað fyrir löngu orðið sögufrægt - handritið er svo innilega traust og kvikmyndatakan með því allra besta. Heston glansaði þar í hlutverki Vargas, sem dregst inn í atburðarásina í spilltu mexíkósku lögguumhverfi. Welles er algjörlega brilljant í hlutverki löggunnar.

Í kjölfarið fékk Heston hlutverkið sem markaði sögulega frægð hans og eftirminnilegustu stundirnar á hvíta tjaldinu. Flestir, bæði ungir sem aldnir, munu minnast hans sem Judah Ben-Hur í hinni litríku og yndislegu stórmynd par excellance, Ben-Hur, og hann hlaut óskarsverðlaunin fyrir leik sinn og endanlega hinn sögulega sess. Myndin er auðvitað eftirminnileg og stórbrotin að öllu leyti - hið sögulega drama Williams Wyler hlaut ellefu óskarsverðlaun og goðumlíkan sess. Þar segir í allri þeirri dýrð sem kvikmyndaveldið í Hollywood hafði yfir að ráða á þeim tíma frá ævintýrum hins sterka og sannkristna Ben Hur.

 

Í miðpunktinum eru átök fornvinanna Ben Hur og Messala, eins og þeim er lýst í metsölubók Lew Wallace. Sögulegu stórmyndirnar gerast ekki betri og stærri. Hestvagnabardaginn einstaki sem stendur í rúmlega fimmtán mínútur er með eftirminnilegustu kvikmyndaatriðum allra tíma, það tók fimm mánuði að fullgera það atriði ramma fyrir ramma og er það enn þann dag í dag dýrasta einstaka atriði í kvikmyndasögunni að ég tel - aldrei toppað í mikilfengleika og tærri snilld. Heillaðist algjörlega af þessari mynd þegar að ég sá hana fyrst kornungur og sé hana reglulega, alltaf að upplifa eitthvað nýtt.

Það var aldrei í kortunum fyrir Heston að toppa hina sögulega túlkun í Ben-Hur og hann gat það ekki. En hann lék í mörgum eftirminnilegum myndum á næstu árum. Nægir þar að nefna frábæra túlkun hans á El Cid í samnefndri mynd, Michelangelo í The Agony and the Ecstasy og Gordon hershöfðingja í Khartoum. Hann náði öðrum sögulegum sess í sinni leiklist með túlkun sinni á Taylor í Apaplánetunni, Planet of the Apes, undir lok sjöunda áratugarins, og ávann sér sess hjá yngri kynslóðum. Lék svo í nokkrum framhaldsmyndum.



Biblíuleikarinn Heston náði nýjum sess í apamyndunum og gerði þær eiginlega mun stærri og eftirminnilegri en margt annað myndefni þess tíma. Finnst þær reyndar mjög misjafnar, toppar ekkert fyrstu myndina, en þær eru sannarlega snilld síns tíma og hafa staðist tímans tönn. Heston markaði sér meira að segja sess þar að auki í stórslysamyndunum, sem settu svo mikið mark á áttunda áratuginn, þar sem varla var gerð mynd án þess að allt væri í voða og allt að krassa. Var aðalsportið þá. Airport 1975 og Earthquake eru kannski ekki mestu snilldirnar hans en samt eitthvað svo flottar í hallærinu sínu.

Síðla ferilsins lék hann í fjölda mynda en toppaði aldrei fyrri afrek. Á tíunda áratugnum lék hann í nokkrum ágætismyndum og virkaði einhvern veginn á mann sem að hann væri enn í essinu sínu, hafði ekkert látið á sjá og var í toppformi. Nægir þar að nefna vestrann Tombstone, þar sem hann gerði Henry Hooker alveg yndislegan karakter. Heston glansaði við hlið tortímandans Arnolds Schwarzenegger, í True Lies, árið 1994 - pottþéttur sem Spencer. Það var gaman að sjá þessa miklu harðjaxla saman á hvíta tjaldinu. Hver dýrkar ekki þessa mynd?

Ekki má gleyma svo að auki túlkun hans á boltaspekingnum í hinni mögnuðu Any Given Sunday árið 1999 (flottur þar með Al Pacino) og hann endaði svo ferilinn sem Zaius í endurgerð Apaplánetunnar í upphafi nýrrar aldar. Það var táknrænt og flott hjá Tim Burton að fá goðsögnina Heston, sem gerði apamyndirnar að alvöru myndefni og traustri kvikmyndaupplifun, til að leika í myndinni og einhvern veginn rammaði þessi endapunktur inn allt. Heston kom síðast á óskarsverðlaunahátíð árið 2001 og þá heiðraði kynnirinn Steve Martin þennan mikla snilling sérstaklega.

Heston var eins og fyrr segir mjög umdeildur utan kvikmyndaheimsins. Hann hefur bæði verið demókrati og repúblikani, jafnan mjög pólitískur og því áberandi utan leikferilsins. Hann var ötull stuðningsmaður Johns F. Kennedys í forsetakosningunum 1960 og Bobbys, bróður hans, í kosningabaráttu sinni átta árum síðar, árið sem hann lést, en hann var sorglega nærri forsetaembættinu. Í kjölfarið gekk Heston í Repúblikanaflokkinn og studdi félaga sinn og vin í leikarastéttinni, Ronald Reagan (þeir voru báðir forsetar SAG-leikarasamtakanna) í forsetakjöri 1980 og svo síðar Bush-feðgana með ráðum og dáð.

Umdeildastur varð Charlton Heston þó hvorki fyrir að yfirgefa demókrataflokkinn né styðja Reagan og Bush-feðgana, heldur sem formaður bandarísku byssusamtakanna árin 1998-2003 og hlaut endurkjör, sem ég tel að engum hafi tekist áður. Þar kom mjög vel í ljós að Heston var hörkutól. Hann talaði fyrir mjög umdeildum málstað og náði einhvernveginn að gera það án þess að skaða sögulegan leikferil og halda goðsagnarkenndum sess sínum í Hollywood. Var einhvernveginn hafinn yfir öll átök um byssur.

Charlton Heston var þekktur fyrir gott úthald og góða heilsu langt fram eftir aldri. Hann var hreystið uppmálað á óskarsverðlaunahátíðinni 2001 þegar að Martin talaði svo fallega til hans og var hraustur að sjá. Á árinu 2002 greindist hann þó með Alzheimer-sjúkdóminn á upphafsstigi. Það tókst að halda sjúkdómnum niðri um skeið. Árið 2003 hætti hann þó sem forystumaður byssusamtakanna og dró sig algjörlega í hlé. Heilsu hans hrakaði mikið á árunum 2005 og 2006 og frá því ári var hann algjörlega rúmfastur og hvarf inn í móðu þessa skelfilega sjúkdóms.



Charlton Heston var goðsögn í lifanda lífi, stjarna á allra tíma mælikvarða. Hans verður minnst sem einnar helstu goðsagnar kvikmyndasögunnar, hörkutólsins mikla, hvort sem hugsað er til hetjusaganna miklu eða biblíumyndunum sem mörkuðu frægð hans og sögulegan stjörnusess. Hann þorði að standa og falla með pólitískum hugsjónum, var ekki allra en er virtur af öllum fyrir glæsilegan leikferil sinn og að vera einfaldlega goðumlíkur karakter.

Charlton Heston látinn

Athugasemdir

[Ægir , 6.4.2008 kl. 15:37]

Já einn sá stærsti fallin frá. Keypti einmitt mynd með honum um daginn.Hann var alltaf í  svolitlu uppáhaldi. Eftirminnilegast  hjá mér eru slagsmálin á milli hans og Gregory Peck  í Big country. Takk fyrir þessa tölu, gaman fyrir svona bíómynda dellukalla eins og mig.

Kv.

[Haraldur Haraldsson, 6.4.2008 kl. 17:04]

Meiriháttar pistill um frábæran mann og leikara!!!!!/blessuð sé mynning hans/Halli gamli

[Stefán Friðrik Stefánsson, 8.4.2008 kl. 12:06]

Takk kærlega fyrir góð orð.

mbk.