The Dark Knight er algjörlega frábær mynd

Jæja, loksins eftir margra mánaða bið er maður búinn að sjá The Dark Knight, nýjustu Batman-myndina og síðustu mynd Heath Ledger. Og myndin stóðst allar væntingar og gott betur en það. Algjörlega frábær í alla staði, vönduð og vel gerð og verðskuldar allt það lof sem hún hefur fengið og ekki síður metaðsóknina sem hefur komið henni á stall með mörgum eftirminnilegustu kvikmyndum síðustu áratuga í sögubókunum.

Var farinn að hugsa um það síðustu dagana hvort myndin væri að fá allt lofið aðeins vegna þess að þetta er lokapunkturinn á glæsilegum leikferli Heath, sem lést langt um aldur fram eða hvort að þetta væri bara sumarbóla án verðskuldaðra hæfileika á að verða eftirminnilegt meistaraverk. Þetta er hiklaust besta Batman-myndin. Handritið, tónlistin, klippingin og kvikmyndatakan er brilljans og heildarpakkinn allur eins og best verður á kosið.

Heath Ledger er leiftrandi og yndislega illkvittinn sem Jókerinn - hann lagði allt í þessa túlkun og færir okkur enn dýpri og kuldalegri karakter en Jack Nicholson gerði í fyrstu Batman-kvikmyndinni fyrir tveim áratugum. Þessi frammistaða verður ekki síður eftirminnileg en leiksigrar James Dean á sjötta áratugnum í East of Eden, Giant og Rebel Without a Cause, ógleymanlegum meistaraverkum sem halda minningu hans á lofti um eilífð. Dean dó ungur en afrek hans voru verðskuldaðir leiklistarsigrar sem eru í minnum hafðir.

Sama má segja um Jókerinn sem gnæfir yfir allt í myndinni. Þetta er myndin hans Heath, minnisvarði hans. Og hann á að fá óskarinn fyrir stórleik sinn, hvorki meira né minna. Það var auðvitað til skammar að hann fékk ekki verðlaunin fyrir tímamótatúlkun sína á Ennis í Brokeback Mountain. Hollywood á að heiðra minningu þessa hæfileikaríka og frábæra leikara með óskarsstyttu, ekki aðeins til minningar um ógleymanlega leiktúlkun merks leikara heldur sem minnisvarða um hvað hefði getað orðið.

Leðurblökumaðurinn kominn

Umdeild snilld hjá Monty Python

Þrem áratugum eftir að Monty Python gerði kvikmyndina Life of Brian, þar sem gert er grín að messíasardýrkun, er enn deilt um boðskap hennar, hvort hún sé ein besta gamanmynd kvikmyndasögunnar og banna eigi sýningar á henni. Ég hef alla tíð verið mikill aðdáandi Monty Python og líkað vel við sketsahúmorinn hjá þeim. Þeir mörkuðu þáttaskil í gríni, voru kannski að einhverju leyti á undan sinni samtíð og gerðu frábær verk sem hafa lifað.

Ég veit að Life of Brian hefur gert marga menn trúarinnar algjörlega æfa af bræði en ég hélt þó að flestir hefðu jafnað sig á boðskapnum eftir öll þessi ár. Trúarlegt grín eða nýtt sjónarhorn á lykilatriði trúarbragða hefur ekki alltaf hitt vel í mark. Öll munum við eftir skopmyndum og gamansemi um trúarbrögð sem hafa kveikt bál, misjafnlega mikil og langvinn. Spaugstofan var allt að því bannfærð á sínum tíma fyrir trúarlegt grín, Jón Gnarr var álitinn svikari af kaþólskum fyrir Símaauglýsingarnar og öll munum við eftir Múhameðsteikningunum.

Trúarlegt grín fær einhverja til að hlæja en aðrir taka kast yfir því. Skiptir þar svosem máli hversu langt er gengið. Monty Python fékk yfir sig mikla reiðiöldu þegar þeir fóru yfir í trúarlega grínið og gamla góða myndin þeirra enn umdeild. Flestir muna svo eftir því hvað gerðist þegar Martin Scorsese gerði The Last Temptation of Christ. Myndin hefur ekki verið sýnd í Ríkissjónvarpinu árum saman vegna þess hversu umdeild hún var. Allavega hefur verið hætt við sýningar á henni, reyndar orðið svolítið langt síðan. Og ekki er hún sýnd daga og nætur á Stöð 2 Bíó heldur.



Þó Monty Python hafi leikið sér að því að verða umdeildir, stuða með gríni sínu er sögulegur sess þeirra í gamanleik traustur. Gamanþættir þeirra voru tær snilld og myndirnar alveg frábærar. Þeir voru pottþétt blanda og Cleese, Palin og Idle með vinsælustu grínistum allra tíma. Kannski er kominn tími til að Ríkissjónvarpið sýni þessa snilld fyrir okkur. Eða eru kannski einhverjir enn argir yfir gríninu eftir öll þessi ár hér heima á Fróni?

Bannað að sýna Life of Brian

Hlýtur Heath Ledger óskarinn fyrir Dark Knight?

Kvikmyndagagnrýnendur vestanhafs hafa lofað The Dark Knight, nýjustu Batman-myndina, í bak og fyrir og einkum túlkun Heath Ledger á Jókernum. Eru margir þeirrar skoðunar að Heath verðskuldi óskarsverðlaunin fyrir svanasöng sinn á hvíta tjaldinu. Eftir andlát Heaths í janúar hafa kvikmyndaáhugamenn beðið spenntir eftir Dark Knight og einkum því að sjá Jókerinn í túlkun hans, en kynningartrailerinn úr myndinni varð opinber skömmu fyrir dauða hans.

Enginn vafi leikur á því að Dark Knight verður ein stærsta mynd ársins og sumarsmellurinn í ár - andlát Heath Ledger hefur vissulega mikil áhrif á það, enda munu margir vilja fara í bíó til að sjá hann í síðasta sinn á hvíta tjaldinu í alvöru stórmynd. Óskarstilnefning yrði merkileg viðbót við þá umræðu. Heath vann ekki óskarinn fyrir stórleik sinn í Brokeback Mountain fyrir tveim árum og eflaust taldi akademían að hann myndi fá annað tækifæri til að vinna. Kannski gerist það nú fyrir þennan svanasöng hans.

Held að flestir aðdáendur Heaths muni líta á Dark Knight sem síðustu stórmynd hans. Heath var þó vissulega að vinna að gerð The Imaginarium of Doctor Parnassus þegar hann lést en mikið verk var eftir til að klára myndina. Eru aðstandendur myndarinnar þó staðráðnir í að klára myndina og verður söguþræðinum breytt verulega til að persóna Heath persónugerist í öðrum leikurum, þeim Johnny Depp, Colin Farrell og Jude Law, sem eru tilbúnir til að taka þátt í verkefninu, honum til heiðurs, og jafnframt tryggja að myndin verði kláruð. Engin dagsetning er komin á frumsýningu.

Aðeins einu sinni í sögu óskarsverðlaunanna hefur það gerst að leikari vinni óskarinn fyrir leiktúlkun eftir lát sitt. Fyrir þrem áratugum, árið 1977, hlaut Peter Finch óskarinn fyrir stórleik sinn í hlutverki fréttaþulsins Howard Beale í Network nokkrum vikum eftir að hann lést úr hjartaslagi. Tók eiginkona hans, Aletha Finch, við verðlaununum. Var þessi heiður því mjög sögulegur en margir töldu sigurlíkur hans minni þar sem hann hafði dáið áður en kosningin fór fram og margir veðjuðu á túlkun William Holden í Network eða Robert De Niro, sem hafði farið á kostum í hlutverki leigubílstjórans Travis Bickle í Taxi Driver.

Auk þess hefur það aðeins gerst örfáum sinnum að leikari hafi hlotið tilnefningu eftir andlát sitt. James Dean hlaut tvisvar tilnefningu eftir að hann lést í bílslysi árið 1955; í East of Eden árið 1956 og Giant árið 1957. Hann hlaut þó ekki óskarstilnefningu fyrir þá kvikmynd sem talin hefur verið hans besta verk á ferlinum, Rebel Without a Cause, sem markaði ímynd hans sem töffarans í kvikmyndabransanum, við hlið Marlon Brando. Hávær orðrómur var um að Dean myndi vinna verðlaunin fyrir East of Eden en mörgum að óvörum vann Ernest Borgnine óskarinn fyrir túlkun sína á Marty.

Spencer Tracy var tilnefndur nokkrum mánuðum eftir að hann lést fyrir stórleik sinn í Guess Who´s Coming to Dinner?, sem markaði ekki aðeins endalok merkilegs leikferils heldur sögufrægs leynilegs ástarsambands og vinnusamstarfs hans með Katharine Hepburn, bestu leikkonu 20. aldarinnar. Myndin er stórmerkileg endalok á merkum ferli, en ekki er hægt annað en hrífast af næmum samleik Tracy og Hepburn í þessari síðustu mynd, en þau vissu bæði að þetta væru endalokin á litríku sambandi þeirra á hvíta tjaldinu.

Svo má auðvitað ekki gleyma því að Massimo Troisi var tilnefndur árið 1996 fyrir túlkun sína á póstberanum Mario Ruoppolo í hinni ljúfu og yndislegu Il Postino. Troisi lést aðeins örfáum klukkustundum eftir að hann lauk vinnu við myndina og myndin var tileinkuð minningu hans. Il Postino varð hans merkasta leikverk á ferlinum og hans var minnst sérstaklega á óskarsverðlaunahátíðinni 1996 með myndklippu um verk hans. 

Miðað við umræðuna um The Dark Knight má búast við að Heath Ledger bætist í hóp þeirra leikara sem fyrr eru nefndir, þeirra sem kláruðu feril sinn með eftirminnilegum leikframmistöðum og voru heiðraðir fyrir það í Hollywood eftir andlát sitt. Það verður svo að ráðast hvort að Heath Ledger vinnur óskarinn fyrir túlkun sína á Jókernum.

Stjörnurnar votta Ledger virðingu sína

Charlton Heston látinn

Óskarsverðlaunaleikarinn Charlton Heston, ein af helstu goðsögnum kvikmyndasögunnar, er látinn, 83 ára að aldri. Heston var goðumlíkur leikari sem markaði sér sess í sínum bransa, bæði fyrir litríkar túlkanir, einkum í biblíumyndunum, en ekki síður fyrir að vera rammpólitískur og þora að vera umdeildur og hikaði aldrei við að tjá sínar skoðanir. Heston var litríkur baráttujaxl sem hikaði aldrei og lét hugsjónirnar ráða för, þó ekki væru þær allra.

Heston var fædd stjarna, hann átti auðvelt með að fanga augnablikið og taka túlkun sína alla leið, bæði vera hin milda týpa sem sýndi tilfinningar og eins baráttujaxlinn sem lét vaða. Hann var í senn líka þekktur fyrir sömu persónuleikasvipbrigði í einkalífinu og ávann sér virðingu fólks um allan heim með leiksigrum sínum á sjötta áratugnum. Heston var þrátt fyrir umdeildar pólitískar skoðanir líka virtur af fólki með ólíkar skoðanir og átti vini og samstarfsfélaga úr mjög ólíkum pólitískum áttum.

Heston vakti fyrst athygli í kvikmyndabransanum með túlkun sinni á Markúsi Antoníusi í Julius Caesar árið 1950, lítt eftirminnilegri mynd að mörgu leyti. En hann náði heimsfrægð í hlutverki sirkusmeistarans Brad Braden í hinni litríku stórmynd Cesil B. DeMille, The Greatest Show on Earth, árið 1952. Myndin hlaut óskarinn og er litrík úttekt á sirkuslífinu, sannkölluð skemmtun og rússibanareið og er vel á þriðja tíma að mig minnir. Þær voru varla gerðar styttri stóru myndirnar á þeim tíma og einhvernveginn er þessi mynd enn mjög risavaxin en vissulega látið eitthvað á sjá, en samt sem áður merkileg heimild um snilld hins mikla meistara Cesil DeMille.

Held að það megi fullyrða með sanni að túlkun Hestons á Móse í Boðorðunum tíu, The Ten Commandments, árið 1956 hafi endanlega markað sögulegan stjörnusess hans. Þetta var síðasta myndin á litríkum leikstjórnar- og framleiðsluferli Cesil B. DeMille og hann tók nokkra áhættu, að margra mati, með því að velja Heston í hlutverk Móse. Myndin varð mjög vel heppnuð, ein af stóru myndum sjötta áratugarins. Hún er vissulega mjög löng, en það hefur aldrei truflað mig. Þetta er stór og mikil saga og eðlilega er hún í voldugum pakka. Hún hefur alltaf haft mikil áhrif á mig og er skylduáhorf fyrir alla kvikmyndaáhugamenn.

Á næstu árum voru Heston allir vegir færir og fékk sannkallaðar stjörnurullur. Hann var alveg yndislegur í kvikmyndinni The Big Country árið 1958, einni bestu vestramynd sjötta áratugarins. Svo innilega traust og vel gerð epísk sýn á vestrið mikla. Stefið í myndinni er fyrir löngu orðið goðsagnakennt og yndislega magnað og leikframmistöðurnar eru gulls ígildi. Gregory Peck var alltaf traustur leikari og glansar í þessari mynd auk hinna sykursætu Jean Simmons og Carroll Baker. Burl Ives hlaut óskarinn fyrir hina voldugu túlkun sína á harðjaxlinum Hannassey. Einstök og svo innilega heillandi sýn á vestrið sem allir verða að sjá.



Ekki var Heston síðri í hinni goðsagnakenndu stórmynd snillingsins Orsons Welles (eitt mesta séní kvikmyndasögunnar - Citizen Kane er jú ein tærasta snilld allra tíma), Touch of Evil, sama árið. Það er allt við þessa mynd algjörlega einstakt. Ein af síðustu stórmyndunum í noir-stílnum og vitnisburður um einstakt handbragð í kvikmyndagerð. Upphafsatriðið er auðvitað fyrir löngu orðið sögufrægt - handritið er svo innilega traust og kvikmyndatakan með því allra besta. Heston glansaði þar í hlutverki Vargas, sem dregst inn í atburðarásina í spilltu mexíkósku lögguumhverfi. Welles er algjörlega brilljant í hlutverki löggunnar.

Í kjölfarið fékk Heston hlutverkið sem markaði sögulega frægð hans og eftirminnilegustu stundirnar á hvíta tjaldinu. Flestir, bæði ungir sem aldnir, munu minnast hans sem Judah Ben-Hur í hinni litríku og yndislegu stórmynd par excellance, Ben-Hur, og hann hlaut óskarsverðlaunin fyrir leik sinn og endanlega hinn sögulega sess. Myndin er auðvitað eftirminnileg og stórbrotin að öllu leyti - hið sögulega drama Williams Wyler hlaut ellefu óskarsverðlaun og goðumlíkan sess. Þar segir í allri þeirri dýrð sem kvikmyndaveldið í Hollywood hafði yfir að ráða á þeim tíma frá ævintýrum hins sterka og sannkristna Ben Hur.

 

Í miðpunktinum eru átök fornvinanna Ben Hur og Messala, eins og þeim er lýst í metsölubók Lew Wallace. Sögulegu stórmyndirnar gerast ekki betri og stærri. Hestvagnabardaginn einstaki sem stendur í rúmlega fimmtán mínútur er með eftirminnilegustu kvikmyndaatriðum allra tíma, það tók fimm mánuði að fullgera það atriði ramma fyrir ramma og er það enn þann dag í dag dýrasta einstaka atriði í kvikmyndasögunni að ég tel - aldrei toppað í mikilfengleika og tærri snilld. Heillaðist algjörlega af þessari mynd þegar að ég sá hana fyrst kornungur og sé hana reglulega, alltaf að upplifa eitthvað nýtt.

Það var aldrei í kortunum fyrir Heston að toppa hina sögulega túlkun í Ben-Hur og hann gat það ekki. En hann lék í mörgum eftirminnilegum myndum á næstu árum. Nægir þar að nefna frábæra túlkun hans á El Cid í samnefndri mynd, Michelangelo í The Agony and the Ecstasy og Gordon hershöfðingja í Khartoum. Hann náði öðrum sögulegum sess í sinni leiklist með túlkun sinni á Taylor í Apaplánetunni, Planet of the Apes, undir lok sjöunda áratugarins, og ávann sér sess hjá yngri kynslóðum. Lék svo í nokkrum framhaldsmyndum.



Biblíuleikarinn Heston náði nýjum sess í apamyndunum og gerði þær eiginlega mun stærri og eftirminnilegri en margt annað myndefni þess tíma. Finnst þær reyndar mjög misjafnar, toppar ekkert fyrstu myndina, en þær eru sannarlega snilld síns tíma og hafa staðist tímans tönn. Heston markaði sér meira að segja sess þar að auki í stórslysamyndunum, sem settu svo mikið mark á áttunda áratuginn, þar sem varla var gerð mynd án þess að allt væri í voða og allt að krassa. Var aðalsportið þá. Airport 1975 og Earthquake eru kannski ekki mestu snilldirnar hans en samt eitthvað svo flottar í hallærinu sínu.

Síðla ferilsins lék hann í fjölda mynda en toppaði aldrei fyrri afrek. Á tíunda áratugnum lék hann í nokkrum ágætismyndum og virkaði einhvern veginn á mann sem að hann væri enn í essinu sínu, hafði ekkert látið á sjá og var í toppformi. Nægir þar að nefna vestrann Tombstone, þar sem hann gerði Henry Hooker alveg yndislegan karakter. Heston glansaði við hlið tortímandans Arnolds Schwarzenegger, í True Lies, árið 1994 - pottþéttur sem Spencer. Það var gaman að sjá þessa miklu harðjaxla saman á hvíta tjaldinu. Hver dýrkar ekki þessa mynd?

Ekki má gleyma svo að auki túlkun hans á boltaspekingnum í hinni mögnuðu Any Given Sunday árið 1999 (flottur þar með Al Pacino) og hann endaði svo ferilinn sem Zaius í endurgerð Apaplánetunnar í upphafi nýrrar aldar. Það var táknrænt og flott hjá Tim Burton að fá goðsögnina Heston, sem gerði apamyndirnar að alvöru myndefni og traustri kvikmyndaupplifun, til að leika í myndinni og einhvern veginn rammaði þessi endapunktur inn allt. Heston kom síðast á óskarsverðlaunahátíð árið 2001 og þá heiðraði kynnirinn Steve Martin þennan mikla snilling sérstaklega.

Heston var eins og fyrr segir mjög umdeildur utan kvikmyndaheimsins. Hann hefur bæði verið demókrati og repúblikani, jafnan mjög pólitískur og því áberandi utan leikferilsins. Hann var ötull stuðningsmaður Johns F. Kennedys í forsetakosningunum 1960 og Bobbys, bróður hans, í kosningabaráttu sinni átta árum síðar, árið sem hann lést, en hann var sorglega nærri forsetaembættinu. Í kjölfarið gekk Heston í Repúblikanaflokkinn og studdi félaga sinn og vin í leikarastéttinni, Ronald Reagan (þeir voru báðir forsetar SAG-leikarasamtakanna) í forsetakjöri 1980 og svo síðar Bush-feðgana með ráðum og dáð.

Umdeildastur varð Charlton Heston þó hvorki fyrir að yfirgefa demókrataflokkinn né styðja Reagan og Bush-feðgana, heldur sem formaður bandarísku byssusamtakanna árin 1998-2003 og hlaut endurkjör, sem ég tel að engum hafi tekist áður. Þar kom mjög vel í ljós að Heston var hörkutól. Hann talaði fyrir mjög umdeildum málstað og náði einhvernveginn að gera það án þess að skaða sögulegan leikferil og halda goðsagnarkenndum sess sínum í Hollywood. Var einhvernveginn hafinn yfir öll átök um byssur.

Charlton Heston var þekktur fyrir gott úthald og góða heilsu langt fram eftir aldri. Hann var hreystið uppmálað á óskarsverðlaunahátíðinni 2001 þegar að Martin talaði svo fallega til hans og var hraustur að sjá. Á árinu 2002 greindist hann þó með Alzheimer-sjúkdóminn á upphafsstigi. Það tókst að halda sjúkdómnum niðri um skeið. Árið 2003 hætti hann þó sem forystumaður byssusamtakanna og dró sig algjörlega í hlé. Heilsu hans hrakaði mikið á árunum 2005 og 2006 og frá því ári var hann algjörlega rúmfastur og hvarf inn í móðu þessa skelfilega sjúkdóms.



Charlton Heston var goðsögn í lifanda lífi, stjarna á allra tíma mælikvarða. Hans verður minnst sem einnar helstu goðsagnar kvikmyndasögunnar, hörkutólsins mikla, hvort sem hugsað er til hetjusaganna miklu eða biblíumyndunum sem mörkuðu frægð hans og sögulegan stjörnusess. Hann þorði að standa og falla með pólitískum hugsjónum, var ekki allra en er virtur af öllum fyrir glæsilegan leikferil sinn og að vera einfaldlega goðumlíkur karakter.

Charlton Heston látinn

Aldarminning um Bette Davis

Í dag er öld liðin frá fæðingu bandarísku óskarsverðlaunaleikkonunnar Bette Davis, sem var ein besta leikkona 20. aldarinnar - margfræg fyrir sín leiftrandi augu og svipmiklar túlkanir á miklum kjarnakonum. Söngkonan Kim Carnes samdi og söng yndislegt lag um augu leikkonunnar, Bette Davis Eyes, árið 1983, sem varð einn af stóru smellum níunda áratugarins. Það er í spilaranum hér á vefnum.

Enginn vafi leikur á því að túlkun Bette á leikkonunni Margo Channing í All About Eve er hennar besta á ferlinum. Myndin er auðvitað ein af mestu klassíkum kvikmyndasögunnar, skartar glæsilegum leikframmistöðum, skotheldri sögu og einu besta kvikmyndahandriti allra tíma. Svo innilega leiftrandi af mælsku, húmor og hnyttni - traust blanda af því allra besta frá gullaldarárum Hollywood og tekur leikhúslífið og gerir að því gys. Glamúrinn og glysinn verður þar allt öðruvísi en í öllum öðrum myndum.

Það er reyndar eiginlega eins og Bette sé að leika sjálfa sig í þessari mynd, enda að leika fertuga leikkonu sem hefur haft öll heimsins tækifæri en er allt í einu ekki lengur eins ung og geislandi og áður. Bette átti á þeim tímapunkti og hún nældi sér í hlutverk Margo orðið mjög erfitt með að fá hlutverk eftir einn glæstasta leikferil kvikmyndasögunnar. Bette hafði ung náð miklum frama og hlotið tvenn óskarsverðlaun fyrir leik í aðalhlutverki á fjórða áratugnum, í Jezebel og Dangerous, og voru allir vegir færir. Þegar að kom að lokum fimmta áratugarins hafði hún einhvernveginn fest sig í að leika hina ungu leiftrandi konu krafts og orðmælgis.

Það verður reyndar seint sagt um Bette Davis að hún hafi verið allra, hún var rétt eins og margar kvenpersónurnar sem hún lék bæði sjálfstæð og mikill eldhugi sem fór eigin leiðir. Þó að hlutverk Margo Channing hafi verið hennar allra besta vann hún ekki óskarsverðlaunin fyrir rulluna. Verðlaunin fóru til Judy Holliday og náði hún að sigra báðar gullnu stjörnurnar í bransanum, Bette og gyðju þöglu myndanna, Gloriu Swanson, sem átti leiftrandi endurkomu með túlkun sinni á Normu Desmond í Sunset Boulevard.



Þegar að ég minnist Bette gnæfir túlkun hennar á Margo upp úr. Ekkert annað er eftirminnilegra, enda tel ég það eina bestu túlkun leikkonu á síðustu öld, svo innilega leiftrandi og traust tjáning. Auk þess kemur einna sterkust fram í hugann túlkun hennar á Julie í Jezebel, Mildred Rogers í Of Human Bondage, Joyce í Dangerous, Gabrielle Maple í The Petrified Forest, Judith í Dark Victory, Charlotte í The Old Maid, Leslie í The Letter, Maggie Cutler í The Man Who Came to Dinner, Charlotte Vale í Now Voyager, Söru í Watch on the Rhine, Fanny í Mr. Skeffington og Regínu í Little Foxes.

Tvær túlkanir hennar frá síðari hluta ferilsins eur þó sérstaklega eftirminnilegar. Í Whatever Happened to Baby Jane verða augun hennar sérstaklega eldfim, ógnvekjandi og svo innilega kröftug í hinni mögnuðu túlkun á Jane Hudson. Þvílík upplifun að sjá þá mynd og þær tvær stjörnur gullaldaráranna, Bette og Joan Crawford, ná nýjum hæðum. Síðasta stórrullan hennar Bette, túlkunin á Libby Strong í The Whales of August er svo innilega traust og heilsteypt og samleikur hennar með Lillian Gish, einni bestu leikkonu gullaldaráranna, var pottþéttur. Þær létust báðar skömmu síðar.

Má reyndar ekki gleyma túlkun Bette á hinni pjöttuðu og yfirdrifnu Marie í myndinni Death on the Nile, undir lok áttunda áratugarins, byggð á hinni frábæru sögu Agöthu Christie um einkaspæjarann Hercule Poirot. Þetta er besta mynd Ustinovs í hlutverki Poirot og myndin er mikið persónugallerí áhugaverðra karaktera - Bette Davis er einhvern veginn rúsínan í pylsuendanum sérstaklega í túlkun sinni.



Bette Davis var ein af hinum stóru stjörnu gullaldartímans í Hollywood. Það eru tveir áratugir frá því að hún dó en snilld hennar og leiftrandi túlkun mun aldrei gleymast. Þeim sem vilja upplifa þessa drottningu hvíta tjaldsins bendi ég sérstaklega á að horfa á All About Eve og Whatever Happened to Baby Jane. Svo sakar ekki að geta komist yfir The Whales of August, sem er hinn frábæri lokapunktur hins litríka leikferils.

Meistaraverkið Casablanca - helgispjöll Madonnu

Sú kvikmynd sem ég met einna mest er hið ódauðlega meistaraverk Casablanca - sígilt klassaverk sem hefur allt sem prýða þarf fullkomna kvikmynd. Hefur hlotið sæmdartitilinn besta kvikmynd 20. aldarinnar og verðskuldar hann sannarlega. Hún var aðeins ein myndanna á færibandinu í vinnslu á sínum tíma en varð stærri en mörgum óraði fyrir. Casablanca fangaði hug og hjarta kvikmyndaáhorfandans fyrir tæpum sjötíu árum og á sess í huga flestra enn í dag.

Nú berast fregnir af því að endurgera eigi Casablanca og það af Madonnu. Þvílíka fíaskóið sem það stefnir í að verða fyrirfram. Hugnast ekki vel að endurgera eigi þennan gullmola kvikmyndasögunnar. Það er reyndar svo að fátt fer eins mikið í pirrurnar á mér og að heyra af því að endurgera eigi gömul meistaraverk. Enda er það tilgangslaust að mínu mati. Vilji fólk upplifa perlurnar á það að kaupa sér gömlu myndirnar og sjá þær. Það fangar enginn sama góða neistann síðar, eða það er jafnan svo að svona endurgerðir floppa með einum hætti eða öðrum. Þannig að það jaðrar við helgispjöll að mínu mati að endurgera Casablanca.

Casablanca segir söguna af kaffihúsaeigandanum Rick í Casablanca í Marokkó í seinni heimsstyrjöldinni og ævintýrum hans. Af öllum búllum í öllum heiminum verður gamla kærastan hans, Ilsa, endilega að stíga fæti sínum inn á staðinn hans með ástvini sínum, foringja í frönsku andspyrnuhreyfingunni sem er á flótta undan nasistum, og þá hefst óvænt og stórskemmtileg atburðarás sem endar með einni eftirminnilegustu kveðjustund í kvikmyndasögunni, þegar að Ilsa stendur frammi fyrir erfiðu vali. Mér finnst þessi mynd einstök og þarf helst að sjá hana reglulega. Finnst hún eins og gott rauðvín, sem aðeins batnar með aldrinum. Myndir með svo góðan grunn verða aldrei lélegar.

Humphrey Bogart átti sína eftirminnilegustu kvikmyndatúlkun á litríkum leikferli í þessari mynd en Rick varð það hlutverk sem hans er minnst helst fyrir. Þetta er líka sterkasta karaktertúlkun hans, þó þær séu margar góðar. Bogart, sem var valinn besti leikari 20. aldarinnar skömmu fyrir aldamótin, fékk þó ekki óskarsverðlaunin fyrir leik fyrr en seint og um síðir árið 1952, skömmu fyrir andlát sitt, fyrir túlkun sína á hinum óheflaða Charlie Allnut í African Queen, sem var reyndar með hans bestu kvikmyndum. Ingrid Bergman var ein besta leikkona 20. aldarinnar og glansaði í hlutverki Ilsu. Hún hlaut óskarsverðlaun alls þrisvar sinnum á ferlinum en tókst þó ekki að vinna hann fyrir að leika Ilsu.

Persónulega finnst mér besta leiktúlkun Ingrid vera í Haustsónötu Ingmars Bergmans, sem varð svanasöngur hennar á hvíta tjaldinu. Klassinn yfir Ingrid varð þó aldrei meiri en í Casablanca, þó að nærri fari það í Notorious, Anastasiu, Gaslight og For Whom the Bell Tolls. Túlkun hennar á sænska kristniboðanum í Murder on the Orient Express sem færði henni síðasta óskarinn árið 1975 er líka gríðarlega góð. Claude Rains var gríðarlega góður leikari, einn eftirminnilegasti aukaleikari kvikmyndasögunnar, sem þó náði alltaf athygli kvikmyndaáhorfandans. Hann glansaði best á sínum ferli í hlutverki lögreglustjórans í Casablanca. Hann átti síðar frábæran samleik með Ingrid í Notorious.

Casablanca er ein af bestu kvikmyndum sögunnar og er ein þeirra sem ég met mest. Hún verður alltaf meira heillandi eftir því sem árin líða og verða atriðin í henni þess þá meira heillandi, nefni ég þá sem dæmi atriðið þar sem Ilsa og píanóleikarinn Sam sitja við flygilinn og Sam leikur óskarsverðlaunalagið undurfagra As Time Goes By og lokaatriði myndarinnar sem gerist á flugvellinum þar sem framtíð sambands Ricks og Ilsu ræðst endanlega. Það atriði er alveg klassík út af fyrir sig.

Ætla að vona að menn hætti við þessar endurgerðarpælingar. Fyrir nokkrum árum ætluðu Ben Affleck og Jennifer Lopez að endurgera myndina með sér sjálfum í aðalhlutverkum og svo einhverjir Indverjar í fyrra. Til allrar guðs lukku varð ekki af þeim hryllingi. Þeir sem hafa séð Gigli þurfa varla að hugsa meira um hversu skelfilegt það hefði orðið og ekki hefði verið þægilegt að sjá indverska versíón af Casablanca.

En þeir sem hafa ekki enn séð Casablanca þurfa að upplifa hana, allavega einu sinni. Það gæti orðið upphafið að einstakri vináttu. Þeir sem vilja upplifa stemmninguna í myndinni ættu að fara í tónlistarspilarann og hlusta á Dooley Wilson syngja As Time Goes By.

Hvað Madonnu varðar skulum við vona að einhverjir gáfumenn í kringum hana fái hana frekar til að syngja gömlu lögin sín aftur en að fokkast í að endurgera Casablanca.

Madonna endurgerir Casablanca

Richard Widmark látinn

Bandaríski leikarinn Richard Widmark er látinn, 93 ára að aldri. Widmark var einn af hörkutólunum í kvikmyndunum á gullaldartíma Hollywood á fimmta og sjötta áratug 20. aldarinnar og þekktur fyrir eftirminnilega túlkun sína á litríkum karakterum í glæpamyndum og vestrum. Augnaráðið hans er margþekkt og rómað, og hann þótti fágaður og vandvirkur leikari.

Besta kvikmyndin á ferli Widmarks er án nokkurs vafa hans fyrsta leikverk á hvíta tjaldinu, Kiss of Death (sjá næstu klippu og neðst), frá árinu 1947, en fyrir leiksigur sinn í hlutverki Tommy Udo hlaut Widmark í senn heimsfrægð og óskarsverðlaunatilnefningu, sem varð hans eina á löngum og litríkum leikferli. Kiss of Death er náttúrulega ein af stórmyndum fimmta áratugarins - sífellt betri með árunum. Handrit Ben Hecht og Charles Lederer er auðvitað klassi og samleikur Widmark með Victor Mature og Karl Malden alveg eðall. Ein af þessum pottþéttu gömlu myndum.



Árið 1950 náði hann öðrum hápunkti á ferlinum með tveim glæsilegum túlkunum. Widmark var flottur sem bragðarefurinn Harry Fabian í Night and the City. Þar er hann skemmtileg illkvittnislegur og eiginlega ekki hægt að komast hjá því aðeins að hata þennan blessaða karakter örlítið. Gene Tierney, sú vanmetna stjarna gullnu tímanna í Hollywood, er þarna líka í essinu sínu. Widmark var yndislega góður sem dr. Clint Reed í kvikmynd Elia Kazan, Panic in the Streets, en auk hans áttu Jack Palance og Paul Douglas stjörnuleik þar. Widmark og Marilyn Monroe voru svo yndisleg saman í Don´t Bother To Knock árið 1952 og þar komst Anne Bancroft á kortið í bransanum.



Ein þessara gömlu og góðu Widmark-mynda var ennfremur Pickup on the South Street (sjá klippu hér fyrir ofan) árið 1953 þar sem hann lék vasaþjófinn Skip - Thelma Ritter drottning gullnu og hnyttnu brandaranna í Hollywood er þar yndisleg sem ávallt ásamt Jean Peters sem ávallt glansaði á hvíta tjaldinu. Í The Broken Lance árið 1955 voru Widmark og Spencer Tracy í essinu sínu sem feðgar er lenda harkalega saman. Tracy var alltaf bestur þegar að hann lék einbeitta menn með hugsjónir og kraft og túlkun hans á Matt Devereaux er traust og góð. Widmark smellpassar í hlutverk Joe og Jean Peters lék enn og aftur á móti honum, þarna sem ástin hans.

Í Cobweb árið 1955 var Widmark í kvennafans með þeim Gloriu Grahame, Lauren Bacall og Lillian Gish og lék Dr. McIver með glans. Charles Boyer og hann áttu magnaðan samleik í átökum og samtölin eru flott. Grahame er yndisleg sem eiginkona Widmarks í myndinni og Gish, sem var ein af traustustu leikkonum gullaldartímans í Hollywood og fékk því miður aldrei óskarinn þrátt fyrir margar ógleymanlegar túlkanir, glansar þarna. Widmark var svo góður við hlið John Wayne í The Alamo árið 1960, einni bestu vestramynd allra tíma. The Alamo var hiklaust besta vestramyndin hans Widmarks.



Í hinni stjörnum prýddu Judgment at Nuremberg (sjá klippu) árið 1961 var Widmark í hlutverki Lawsons og leiftraði þar. Handritið er yndislegt og myndin ein af þessum tímalausu klassíkerum sem allir kvikmyndaunnendur verða að sjá - sérstaklega gaman að sjá einmitt kraftmikla túlkun í Widmark. Annars er þetta ein þessara kvikmynda þar sem er mikið og gott persónugallerí og varla veikan blett að finna í leiktúlkunum. Aðrar góðar myndir Widmark á sjöunda áratugnum voru Two Rode Together, Ford-myndin Cheyenne Autumn, Madigan og The Bedford Incident.



Eftirminnilegasta leiktúlkun Widmarks á síðari tímum er hiklaust þegar að hann lék Hr. Ratchett í Murder on the Orient Express (sjá klippu) árið 1974. Hann er drepinn snemma í myndinni en á samt mörg gullin augnablik. Persónugalleríið er auðvitað yndislegt í þessari snilldarsögu Agöthu Christie og hinn kaldrifjaði bissnessmaður verður eftirminnilegur í túlkun Widmarks, þó að leikkonurnar Lauren Bacall og Ingrid Bergman eigi þar bestu stundirnar auk Albert Finney, sem er brilljant í hlutverki Poirots. Bergman fékk óskarinn fyrir pottþétta túlkun sína á sænska kristniboðanum. Skylduáhorf!



Auk þessa mætti nefna túlkun hans í Rollercoaster (myndin er kannski ekki snilldarverk en túlkun Widmarks á Hoyt er algjör klassi), Blackout (sjá klippuna hér fyrir ofan) Twilight´s Last Gleaming og Against All Odds, en hann glansar enn og aftur þar sem gullna týpan að öfluga vonda karlinum. Eftir Against All Odds sást hann varla leika og ég held að það sé rétt munað hjá mér að hann hafi ekki leikið síðan á níunda áratugnum, allavega man ég ekki eftir neinum stórverkum hans síðan þá.



Richard Widmark var eftirminnilegur og traustur leikari - einn af þeim gömlu góðu sem lagði allt í túlkunina og var sannur í tjáningu. Einn af þessum gömlu risum hvíta tjaldsins sem hafði karakter og kraft í að gera vondu karlana enn harðskeyttari en aðrir og hafði augnaráðið til að krydda frammistöðuna hvort sem hann var að leika hjartahlýja menn eða skepnur í mannsmynd.

Richard Widmark látinn

Paul Scofield látinn

Breski óskarsverðlaunaleikarinn Paul Scofield er látinn, 86 ára að aldri. Hann var ein af goðsögnum breskrar leiklistar á 20. öld. Segja má hann hafi verið sá síðasti sem kvaddi af gömlu kynslóðinni sem setti mest mark sitt á kvikmyndaheim landsins og leikhúsmenninguna margfrægu. Scofield var rómaður Shakespeare-leikari og var sannur í tjáningu sinni á sögufrægum persónum breskra leikhúsbókmennta og gerði persónur sínar ekki síður eftirminnilegar á hvíta tjaldinu.

Scofield hóf leikferil sinn á sviði í London árið 1940 og stundaði nám í konunglega listaháskólanum þar. Síðar hélt hann til Hollywood og lék þar í fjölda kvikmynda, mörgum þeirra mjög eftirminnilegum, bæði lék hann þar breska aðalsmenn og bandarískar intellectual-týpur og sögulegar persónur. Hann hafði mikinn klassa og segja má að hann hafi verið frambærilegasti fulltrúi sinnar kynslóðar í leik á eftir þeirri fyrri sem skartaði lykilmönnum á borð við Sir Laurence Olivier, Sir John Gielgud, Sir Ralph Richardson og Sir John Mills.



Scofield hafði helgað sig sviðsleik og þar var hans heimavöllur í leikrænni tjáningu. Hann lék þó í rétt rúmlega þrjátíu kvikmyndum og sjónvarpsverkum. Þegar að hann hlaut óskarinn fyrir ógleymanlega tjáningu á Sir Thomas More í A Man For All Seasons, sem er ein sú besta á sjöunda áratugnum ef undan er skilin eftirminnileg tjáning Rex Harrison á Henry Higgins í My Fair Lady og Peter O´Toole á Lawrence í Lawrence of Arabia, hafði hann aðeins leikið þrisvar áður í kvikmynd en hann lék í sinni fyrstu kvikmynd árið 1955, That Lady. Scofield lék fyrst hlutverk More á West End og svo aftur á Broadway.

Scofield þótti ekki Hollywood-maður í kvikmyndatúlkun og afþakkaði með öllu hefðarsess þar og þann sess að vera í raun kvikmyndaleikari. Hann var leikhúsmaður í bestu merkingu þess orðs. Hann mætti ekki á Óskarsverðlaunin 1967 og tók því ekki við óskarsverðlaunum sínum fyrir leik í A Man For All Seasons. Í stað þess tók Dame Wendy Hiller, vinkona Scofields úr breska leikbransanum, við verðlaununum en hún lék eiginkonu hans, Alice, í myndinni, en hún var ennfremur tilnefnd til verðlaunanna en tapaði fyrir Sandy Dennis sem átti stjörnuleik í Who´s Afraid of Virginia Woolf?

Frægt var þegar að Richard Burton, samferðarmaður Scofield í bransanum, sem margir töldu standa fremstan breskra leikara af þeirra kynslóð, sagði að sá titill tilheyrði Scofield. Enda ætti hann átta af tíu bestu sviðstúlkunum breskrar leikhússögu. Þeir voru tilnefndir saman til óskarsverðlaunanna árið 1967; Scofield fyrir A Man Of All Seasons en Burton fyrir að túlka eiginmanninn í Who´s Afraid of Virginia Woolf? Þar áttu bæði hann og eiginkona hans, Elizabeth Taylor, bestu stund sína á hvíta tjaldinu. Burton tók tapið nærri sér, enda hafði lagt allt í rulluna, en sagði sjálfur síðar að Scofield hefði toppað sig.



Scofield afþakkaði tvívegis að vera aðlaður af Elísabetu II Englandsdrottningu, síðast í upphafi nýrrar aldar, og þótti honum það sterk yfirlýsing um að hann þyrfti ekki veigameiri titil en herra til að sinna list sinni, þyrfti ekki á meiru að halda. Scofield var einfari alla tíð. Þótti fara sínar leiðir, kom og fór eftir eigin boðum og skeytti engu um hvað öðrum þótti um sig. Eftirminnilegasta kvikmyndatúlkun hans, fyrir utan A Man of All Seasons, er auðvitað stjörnutúlkun hans á Mark Van Doren, hinum heilsteypta og grandvara gáfumanni, sem í heiðarleika sínum sér fall sonar síns í frægum spurningaþætti.

Í raun var það grátlegt að hann fékk ekki óskarinn fyrir Quiz Show, enda er túlkunin heilsteypt og svo innilega traust. En á móti kemur að Martin Landau átti svo trausta túlkun á leikaranum Bela Lugosi í Ed Wood og hafði svo oft verið sniðgenginn áður, t.d. er hann lék lækninn í sálarkreppunni í Woody Allen-myndinni frábæru Crimes and Misdemeanors árið 1989. Scofield lét sér svosem fátt um finnast og sendi sömu skilaboð og áður um að þarna vildi hann ekki hefðarsessinn mikla og mætti ekki. Hann átti svo brilljant túlkun sem Lér konungur árið 1971, fáir léku Lér betur en Scofield.

Auk þess má auðvitað nefna túlkun hans á franska kónginum í Henry V. Þar lék hann á móti einum fremsta Shakespeare-leikara næstu kynslóða, Kenneth Branagh. Henry V er traust og góð mynd sem vert er að mæla með fyrir þá sem vilja alvöru kvikmyndauppfærslu á gömlu og traustu leikverki. Þeir sem vilja kynna sér list leikarans Paul Scofield er ráðlagt að líta á A Man For All Seasons, Quiz Show, kvikmyndaútfærsluna af Lér konung og Henry V sem brot um snilld trausts og vandaðs leikara.

En stóru sigrana sína upplifði Scofield á leiksviðinu. Það var hans vettvangur. Hann vildi sennilega ekki að sín yrði minnst sem kvikmyndaleikara en ferill hans verður hvorki heilsteyptur né heiðarlega skrifaður nema með þeim hætti. Þessi breski leiksnillingur var enda jafnvígur á sviðsleik og kvikmyndatúlkun, enda einn hinna bestu í bransanum.

Paul Scofield látinn

The Talented Mr. Minghella

Leikstjórinn Anthony Minghella er látinn, langt fyrir aldur fram. Minghella var einn listamannanna í kvikmyndabransanum. Hann leikstýrði fáum kvikmyndum en vandaði mjög til verka og er minnst fyrir handbragð sitt sem þótti næmt og traust. Hann gerði oftast langar myndir þar sem allur myndramminn var eins og best gat orðið, með góðu handriti og hann náði vel til leikara sinna sem áttu stjörnuleik í myndum hans.

The English Patient er að mínu mati ein besta kvikmynd tíunda áratugarins. Hún er meistaraverk síns tíma, virkilega vel gerð og leikurinn í henni er frábær. Hún hlaut níu óskarsverðlaun á sínum tíma, t.d. sem besta kvikmynd ársins 1996, fyrir leik Juliette Binoche, hina undurfögru kvikmyndatöku og Minghella hlaut leikstjóraóskarinn. Myndin er ekki allra en fyrir fagurkera á kvikmyndir er þetta ein af hinum ómissandi myndum tíunda áratugarins - sannkallað listaverk sem fangar tíðarandann.

The Talented Mr. Ripley er líka mjög góð mynd. Það er mynd sem mörgum fannst of löng og sundurlaus í endinn. Fangaði mig samt, hún er skemmtileg blanda af náttúrufegurð og heillandi lífsgleði en snýr svo við blaðinu undir lokin og breytist í kalda spennumynd sem mörgum fannst aldrei ætla að enda á meðan að fagurkerarnir sáu svo margt skemmtilegt við hana. Fannst t.d. Matt Damon ná hápunkti á ferli sínum þar og Jude Law hlaut óskarstilnefningu fyrir þessa bestu stund síns ferils.

Cold Mountain er líka ein af þessum myndum; tekur marga vinkla og stekkur fram og til baka í kómík og alvöru - gerir það líka svo virkilega vel. Þar er Nicole Kidman í toppformi, Jude Law er auðvitað algjörlega magnaður sem Inman og svo er Renée Zellweger algjörlega brilljant (og fékk óskarinn) sem óslípaða suðurríkjakjarnakonan Ruby. Hún er líka umdeild fyrir það að vera kannski einum of löng og taka of marga vinkla. En hún er samt mjög vel gerð og handbragðið er traust.



Minghella átti farsælan feril sem leikhúsmaður og gerði þar mörg sín bestu verk - var metinn mikils af gagnrýnendum og að margra mati var hann leikhúsmaður í kvikmyndagerð; ræktaði allar hliðar verksins. En hápunkturinn hans er The English Patient, hin frábæra háklassamynd, sem heldur merki hans hátt á lofti.

Það voru margir sem vissu ekkert hver Minghella var þegar að hann fangaði hug og hjarta akademíunnar fyrir áratug. Það var hans sigurstund og öll hans verk eftir það voru borin saman við þá meistarasmíð. Enda toppaði hann það lykilverk tíunda áratugarins aldrei.

Hann kunni þá list að gera stórar og vel gerðar háklassamyndir og myndirnar hans hafa allar þann stimpil að vel var nostrað við þær, sumar kannski einum of. Hann var listamaður sem kunni sitt verk og gerði myndir sem munu lifa.



Þetta atriði, undir lok kvikmyndarinnar The English Patient, er eitt hið besta í seinni tíma kvikmyndagerð að mínu mati. Frábærlega gert, meistarasmíð.

Anthony Minghella látinn

Hið sannkallaða uppáhald kvikmyndanna

Hef oft verið spurður um hver uppáhaldsmyndin mín sé, hvort hún sé bandarísk eða bresk. Mörgum til undrunar segi ég jafnan að hún sé ítölsk. Cinema Paradiso hefur verið uppáhaldsmyndin mín síðan að ég sá hana fyrst fyrir tæpum tveim áratugum. Hún er einn ljúfasti og sannasti óður sem nokkru sinni hefur verið gerður til kvikmyndanna. Þar smellur allt einhvern veginn saman og úr verður kvikmynd sem rís upp úr öllu öðru. Fellini er auðvitað besti kvikmyndaleikstjóri Ítala og átti margar traustar myndir en Paradísarbíóið er einfaldlega einstök.

Vissulega hafa margar bandarískar og breskar kvikmyndir heillað mig en á öðrum nótum en Paradísarbíóið. Annars er evrópsk kvikmyndamenning mjög traust og sem betur fer erum við aðeins farin að líta út fyrir glampa Hollywood þegar að við metum myndir. Spænskar, franskar og ítalskar myndir eru enda mjög traustar, svo hefur mér alltaf þótt gaman af þýskum myndum. 

Hitch, Allen, Capra, Lean, Spielberg og Wilder hafa verið þeir leikstjórar sem ég met mest frá Bandaríkjunum og Bretlandi, en snilld þeirra er annars eðlis en hin evrópska. Þetta er ágætt saman í bland vissulega. Það er vonandi að evrópsk kvikmyndamenning fari að blómstra meira hérna heima en hefur lengi verið og mér finnst viss vakning vera orðin í kvikmyndamenningu með að horfa ekki bara til Bandaríkjanna.

En ég hvet alla sem ekki hafa séð Paradísarbíóið til að sjá hana. Ein traustasta stoð myndarinnar er tónlist meistarans Ennio Morricone, sem er að mínu mati besta kvikmyndatónskáld sögunnar. Ástaróðurinn hans í myndinni, sem hljómar í efri klippunni, er að mínu mati fallegasta kvikmyndatónverk sögunnar, en aðalstef myndarinnar, á neðri klippunni, er þó ekki mikið síðra.

Morricone hefur alltaf kunnað þá list að semja tónlist sem hittir í hjartastað. Eitt fallegasta kvikmyndatónverk hans, Heaven úr Days of Heaven er í tónlistarspilaranum auk hins frábæra lags Cavallina a Cavallo sem hann samdi sérstaklega fyrir Ciccolinu, og hún söng svo eftirminnilega.